Vai trò của BHTG trong việc đảm bảo ATTCQG ở Mỹ và Nhật Bản
Tổng công ty bảo hiểm Mỹ (FDIC) và trách nhiệm xử lý tài sản với nguyên tắc “chi phí tối thiểu”
Năm 2008, chỉ số Dow Jones giảm mạnh (giảm 44% so với năm 2007), giá cổ phiếu ngân hàng, bất động sản giảm mạnh, đi kèm theo đó giá và tính thanh khoản các chứng khoán nợ cũng bị giảm. Trước sự suy giảm cả về giá và tính thanh khoản của các tài sản tài chính, bộ tài chính Mỹ đã đồng ý cho phép FDIC tạm thời vay tối đa 500 tỷ USD để giải quyết vấn đề về vốn.
Để củng cố niềm tin công chúng vào hệ thống tài chích, FDIC đã tăng hạn mức chi trả tiền gửi từ 100.000 USD/một người gửi tiền lên 250.000 USD/một người gửi tiền. Bên cạnh đó, FDIC còn bảo hiểm không giới hạn các tài khoản tiền gửi thanh toán không hưởng lãi, bảo đảm cho các khoản nợ mới, dài hạn không có bảo đảm do ngân hàng, quỹ tiết kiệm hoặc công ty mẹ phát hành để tự hỗ trợ cho nguồn vốn hoạt động của mình.
Trong thời gian xảy ra khủng hoảng, FDIC được chỉ định là người tiếp nhận và chịu trách nhiệm xử lý tài sản với nguyên tắc “chi phí tối thiểu”. Hai cách tiếp nhận xử lý ngân hàng đổ vỡ mà FDIC đã áp dụng thành công :
Thứ nhất, ngay sau khi cơ quan có thẩm quyền ra lệnh đóng cửa ngân hàng, FDIC tiến hành soạn thảo hợp đồng mua bán và sang nhượng cho ngân hàng thứ ba. Ngân hàng này sẽ tiếp quản các khoản tiền gửi và một phần hoặc toàn bộ tài sản của ngân hàng đổ vỡ. Công tác chuyển giao được thực hiện trong 2 ngày cuối tuần, đến ngày thứ hai của tuần kế tiếp thì toàn bộ tiền gửi được giao dịch bình thường tại ngân hàng tiếp nhận. Đơn cử cho trường hợp này là hàng loạt các ngân hàng bán lẻ như Hume, First Intergity…
Thứ hai, nếu chưa có ngân hàng nào đứng ra mua lại. FDIC sử dụng nghiệp vụ ngân hàng bắc cầu để tái cơ cấu và quản lý hoạt động ngân hàng đổ vỡ dưới tên gọi mới cho đến khi có ngân hàng mua lại. Điển hình cho phương thức xử lý này là ngân hàng Indymac.
Indymac có tổng tài sản hơn 30 tỷ USD, tổng tiền gửi là 19 tỷ USD. Đây là ngân hàng đứng thứ 7 về tiết kiệm và cho vay tại Mỹ. Ngân hàng này hoạt động dựa trên nguồn vốn tiền gửi lãi suất cao và các khoản ứng trước của ngân hàng cho vay mua nhà Liên bang. Năm 2007, thị trường giao dịch chứng khoán hóa bị đổ vỡ cộng thêm các khoản nợ không đúng hạn và khoản vay không thu hồi được đã đẩy Indymac trên bờ vực phá sản. Indymac Federal Bank - một ngân hàng bắc cầu do FDIC thành lập dưới sự quản lý của FDIC để tiếp quản hoạt động của Indymac, sau đó IMB Management Holding là tổ chức nhận mua lại Indymac Federal Bank.
Trong năm 2008, FDIC đã tiến hành xử lý 25 ngân hàng và các tổ chức nhận tiền gửi đổ vỡ với tổn thất dự kiến $ 15.6 nghìn tỷ chiếm 4.3% tổng tài sản của các ngân hàng đổ vỡ. FDIC luôn sát cánh cùng Cục Dự trữ liên bang và Bộ Tài chính Mỹ trong các kế hoạch giải cứu ngân hàng, mua lại tài sản xấu để cứu vãn hệ thống tài chính. Có thể nói, với vai trò và chức năng của mình, FDIC thực sự là một mắt xích quan trọng trong hệ thống an toàn tài chính Mỹ.
Bảo hiểm tiền gửi Nhật Bản (DICJ) - cộng sự đắc lực của Chính phủ trong đối phó với khủng hoảng
Để đối phó với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, Nhật Bản đã có một số biện pháp để đối phó như: Cắt giảm mạnh lãi suất, cung cấp thanh khoản cho thị trường, thực hiện bơm vốn cho các tổ chức tài chính. Đặc biệt, Tổng công ty BHTG Nhật Bản đã mở rộng việc bảo vệ người gửi tiền bằng việc cân nhắc quyết định xóa hạn mức bảo hiểm, thay vì chỉ bảo đảm cho khoản tiền gửi dưới 10 triệu Yên (tương đương 100.000 USD). Nhật Bản từng đưa ra quyết định tương tự trong những năm 1996-2005, khi nền kinh tế nước này lâm vào khủng hoảng.
Vào tháng 4/1999, Tổng công ty thu hồi và xử lý tài sản (RCC) được thành lập theo hình thức là tổ chức trực thuộc DICJ, RCC có vai trò chính là thu hồi nhanh và hiệu quả các khoản nợ xấu. Ngày 11/3/2002, ngân hàng cầu nối Nhật Bản (BBJ) thành lập và là một công ty TNHH với 100% vốn của BHTG Nhật Bản, vai trò của BBJ là tạm thời đảm nhận việc kinh doanh của những tổ chức tài chính bị đổ vỡ khi chưa tìm được một tổ chức tài chính nào mua lại. Việc chuyển giao kinh doanh có thể thực hiện dưới các hình thức: (i) sáp nhập với một tổ chức tài chính được lựa chon; (ii) chuyển giao toàn bộ việc kinh doanh; (iii) giải thể theo nghị quyết của đại hội cổ đông hoặc các hình thức khác.
Trong những năm gần đây, DICJ là cộng sự đắc lực của Chính phủ trong việc đối phó với khủng hoảng. DICJ có thể thực hiện các nghiệp vụ: mua cổ phiếu của các tổ chức tài chính, hỗ trợ tài chính cho các tổ chức tài chính bị đổ vỡ và đối với các ngân hàng đang được xử lý theo chương trình quản lý khủng hoảng thì DICJ sẽ xem xét và mua lại toàn bộ cổ phiếu.
DICJ thực hiện kiểm tra trực tiếp các tổ chức tài chính - ngân hàng theo phê chuẩn của Chính phủ. Các nội dung kiểm tra như: Kiểm tra tình hình tính và nộp phí BHTG, kiểm tra việc tổng hợp về người gửi tiền, dự tính tiền gửi và các khoản chi phí khác khi các tổ chức tài chính bị đổ vỡ.
Có thể nói, trong quá trình hoạt động DICJ đã thực hiện tốt vai trò, chức năng và nhiệm vụ của mình trong việc giảm thiểu tác động của khủng hoảng tài chính đối với nền kinh tế Nhật Bản. DICJ đã và đang khẳng định vai trò của mình trong mạng an toàn tài chính Nhật Bản.
Những kinh nghiệm cho Việt Nam
Qua nghiên cứu vai trò của BHTG trong việc đảm bảo ATTCQG ở Mỹ và Nhật Bản, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, đó là:
Thứ nhất, hoạt động BHTG cần có một hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng thông qua việc xây dựng Luật Bảo hiểm tiền gửi. Hiện nay, cơ sở pháp lý cho hoạt động BHTG tại Việt Nam chỉ mới ở mức Nghị định của Chính phủ. Điều này làm cho hoạt động của BHTG bị hạn chế nhiều mặt so với mục tiêu. Vì vậy, việc xây dựng và ban hành Luật BHTG là điều vô cùng cần thiết.
Thứ hai, quỹ BHTG phải đủ lớn để tạo điều kiện về năng lực tài chính cho tổ chức BHTG chủ động triển khai các nghiệp vụ như cho vay hỗ trợ, tiếp nhận xử lý và chi trả tiền bảo hiểm trong trường hợp xảy ra đổ vỡ. Việc xây dựng và đạt được tỷ lệ dự trữ là một trong số các yếu tố nhằm thực hiện thông lệ quốc tế.
Thứ ba, một hệ thống BHTG sẽ phát huy được tối đa hiệu quả hoạt động nếu được thiết kế theo mô hình giảm thiểu rủi ro với các chức năng mở rộng. Theo mô hình này, tổ chức BHTG sẽ chủ động hơn trong việc triển khai các hoạt động của mình như bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và ổn định hệ thống tài chính - ngân hàng trong giai đoạn khủng hoảng.
Thứ tư, xây dựng hệ thống giám sát tài chính hiệu quả và chính sách phù hợp. Ở Việt Nam, hệ thống giám sát tài chính được phân bổ ở nhiều bộ phận như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước, , BHTGVN và Uỷ ban Giám sát tài chính quốc gia, nhưng sự phối hợp, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan này chưa rõ ràng và chặt chẽ. Vì vậy, ở góc độ nào đó hiệu quả giám sát của tổ chức này chưa được phát huy tối đa như mong đợi. Để thực hiện giám sát tài chính quốc gia hiệu quả, một trong các biện pháp là việc cần phân cấp quản lý theo quy mô vốn, quy mô hoạt động của các tổ chức tham gia BHTG một cách rõ ràng nhằm tăng cường tính chuyên nghiệp và trách nhiệm của các cơ quan trong hệ thống ATTCQG.
Thứ năm, cần xây dựng các kế hoạch cụ thể về tiếp nhận và xử lý ngân hàng đổ vỡ trên cơ sở phân cấp theo quy mô, diện ảnh hưởng của tổ chức tham gia bảo hiểm đối với nền kinh tế.
Thứ sáu, tích cực hợp tác quốc tế trong lĩnh vực BHTG và phát triển hoạt động nghiên cứu, làm nền tảng cho đề xuất đổi mới, mở rộng vai trò của BHTG và dần tiến tới thông lệ quốc tế.
Hầu hết các tổ chức BHTG trên thế giới đã khẳng định vai trò và vị trí của mình trong hệ thống an toàn tài chính quốc gia. Đặc biệt trong cuộc khủng hoảng tài chính, BHTG đã góp phần quan trọng trong việc củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống tài chính - ngân hàng, ngăn ngừa rút tiền gửi ồ ạt, một trong những tác nhân gây đổ vỡ lan truyền nhanh nhất. Sự hiện diện Bảo hiểm tiền gửi Mỹ, Nhật Bản trong kế hoạch giải cứu thị trường tài chính vừa qua là một minh chứng rõ nhất. Kinh nghiệm của FDIC và JDIC cho thấy tổ chức BHTG có thể đóng góp nhiều hơn trong việc xây dựng mạng lưới an toàn tài chính quốc gia.
Tài liệu tham khảo:
1.TS.Nguyễn Thị Kim Oanh, “Thực tiễn triển khai chính sách bảo hiểm tiền gửi Nhật Bản”, www.div.gov.vn-06/03/2009
2.ThS.Phạm Bảo Khanh, “Vai trò của bảo hiểm tiền gửi trong mạng an toàn tài chính”, tạp chí Ngân hàng, số 23 tháng 12-2009.
3.Phước Hà, “Chấm dứt dùng tiền Nhà nước cứu các ngân hàng đổ vỡ”, báo www.vietnamnet.vn
4.www.div.gov.vn
5.www.dicj.go.pj
6.www.fdic.gov