Trang Chủ
Thông tư 15/2024/TT-NHNN quy định về cung ứng dịch vụ TTKDTM trong nước của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, bao gồm các dịch vụ: lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy nhiệm thu, chuyển tiền, dịch vụ thu hộ và chi hộ. Việc ban hành thông tư đã góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động cung ứng dịch vụ TTKDTM, hướng dẫn đầy đủ, toàn diện, kịp thời các quy định tại Nghi định số 52/2024/NĐ-CP quy định về TTKDTM. Thông tư quy định, quy trình thực hiện các dịch vụ thanh toán (ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thu hộ, chi hộ, chuyển tiền qua/không qua tài khoản thanh toán) làm cơ sở để các tổ chức cung ứng dịch vụ, khách hàng biết quyền và trách nhiệm của mình trong quá trình cung ứng và sử dụng dịch vụ TTKDTM.
Tuy nhiên, trước bối cảnh kinh tế số, ngân hàng số, để đáp ứng nhu cầu của thực tiễn và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước nhằm ngăn chặn các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động thanh toán, NHNN nhận thấy cần thiết bổ sung một số quy định về gián đoạn cung ứng dịch vụ thanh toán/dịch vụ trung gian thanh toán nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng, bảo vệ tính riêng tư dữ liệu của khách hàng, ngăn chặn đối phó với những nguy cơ về an ninh mạng, thúc đẩy sự đổi mới, cạnh tranh và phù hợp với thông lệ quốc tế.
Nâng cao trách nhiệm của tổ chức cung ứng dịch vụ, đảm bảo dịch vụ liền mạch, thông suốt
Tại dự thảo, NHNN dự kiến bổ sung khoản 2a, khoản 2b Điều 19 Thông tư số 15/2024/TT-NHNN như sau:
2a. Tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có trách nhiệm thực hiện các biện pháp đảm bảo cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán được thông suốt, liên tục. Tổng thời gian gián đoạn cung ứng toàn bộ dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán trực tuyến không vượt quá 04 giờ/năm, thời gian gián đoạn cung ứng dịch vụ không vượt quá 30 phút/lần trừ trường hợp bất khả kháng hoặc bảo trì, nâng cấp hệ thống đã được thông báo trước 03 ngày.
2b. Tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có trách nhiệm báo cáo Ngân hàng Nhà nước trong thời hạn 04 giờ khi phát hiện sự cố gây gián đoạn quá 30 phút hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán (bao gồm trường hợp bất khả kháng hoặc bảo trì, nâng cấp hệ thống đã được thông báo trước 03 ngày) theo Phụ lục 05 ban hành kèm theo Thông tư này. Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày hoàn thành khắc phục sự cố, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có trách nhiệm gửi báo cáo sự cố đầy đủ các nội dung theo Phụ lục số 05 ban hành kèm theo Thông tư này.
NHNN cho biết, Khoản 5 Điều 10 Luật Các TCTD 2024 quy định trách nhiệm của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài trong việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng: "5. Công bố công khai thời gian giao dịch chính thức. Trường hợp ngừng giao dịch tại một hoặc một số địa điểm thực hiện giao dịch trong thời gian giao dịch chính thức hoặc ngừng giao dịch bằng phương tiện điện tử, chậm nhất là 24 giờ trước thời điểm ngừng giao dịch, tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải niêm yết thông tin về ngừng giao dịch tại địa điểm giao dịch hoặc trên trang thông tin điện tử của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài...".
Điều 14 về an toàn dữ liệu và bảo đảm hoạt động liên tục quy định: "TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải bảo đảm an toàn hệ thống thông tin, bảo mật dữ liệu và hoạt động liên tục theo quy định của Thống đốc NHNN và quy định khác của pháp luật có liên quan".
Luật An toàn thông tin mạng quy định tại khoản 1 Điều 3: "1. An toàn thông tin mạng là sự bảo vệ thông tin, hệ thống thông tin trên mạng tránh bị truy nhập, sử dụng, tiết lộ, gián đoạn, sửa đổi hoặc phá hoại trái phép nhằm bảo đảm tính nguyên vẹn, tính bảo mật và tính khả dụng của thông tin".
Nhiều văn bản, thông tư của NHNN cũng quy định về việc đảm bảo an toàn hệ thống thông tin trong hoạt động ngân hàng, không để gián đoạn hoạt động, cho thấy NHNN luôn hướng tới sự bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, của khách hàng tối đa nhất.
Thông tư 41/2024/TT-NHNN quy định về giám sát và thực hiện giám sát các hệ thống thanh toán quan trọng, hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán quy định tại khoản 2 Điều 17: "2. Tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có trách nhiệm cung cấp thông tin cho đơn vị giám sát ngay khi phát hiện sự cố gây gián đoạn quá 30 phút hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán…".
Thông tư 50/2024/TT-NHNN quy định về an toàn, bảo mật cho việc cung cấp dịch vụ trực tuyến trong ngành Ngân hàng: Điều 16 quy định trách nhiệm của đơn vị (TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán) trong bảo đảm hoạt động liên tục. Khoản 2 Điều 17 quy định: Đơn vị phải thông tin cho khách hàng về các điều khoản trong thỏa thuận cung cấp, sử dụng dịch vụ Online Banking, tối thiểu gồm: c) Cam kết khả năng bảo đảm hoạt động liên tục của hệ thống Online Banking, tối thiểu gồm: thời gian gián đoạn cung cấp dịch vụ trong một lần, tổng thời gian gián đoạn cung cấp dịch vụ trong một năm trừ các trường hợp bất khả kháng hoặc bảo trì, nâng cấp hệ thống đã được đơn vị thông báo.
Thông tư 09/2020/TT-NHNN ngày 21/10/2020 quy định về an toàn hệ thống thông tin trong hoạt động ngân hàng quy định: Khoản 4 Điều 5: “Hệ thống thông tin cấp độ 3 là hệ thống thông tin có một trong các tiêu chí sau: b) Hệ thống thông tin phục vụ hoạt động nội bộ hàng ngày của tổ chức và không chấp nhận ngừng vận hành quá 4 giờ làm việc kể từ thời điểm ngừng vận hành; c) Hệ thống thông tin phục vụ khách hàng yêu cầu vận hành 24/7 và không chấp nhận ngừng vận hành mà không có kế hoạch trước”. Khoản Điều 49: Nguyên tắc bảo đảm hoạt động liên tục "1. Tổ chức thực hiện các yêu cầu tối thiểu sau: a) Phân tích tác động và đánh giá rủi ro đối với việc gián đoạn hoặc ngừng hoạt động của hệ thống thông tin…".
Về kinh nghiệm quốc tế, hầu hết các nước quy định thời gian gián đoạn tối đa trong khoảng 4 giờ/năm. Một số nước trong khối EU có yêu cầu khắt khe hơn, ví dụ quy định cụ thể thời gian gián đoạn tối đa là 15 phút/lần sự cố, yêu cầu các ngân hàng phải có kế hoạch dự phòng và hệ thống dự phòng để đảm bảo tính liên tục của dịch vụ, các tổ chức phải thực hiện kiểm tra định kỳ và báo cáo về tình trạng hệ thống. Chế tài xử lý vi phạm: Vi phạm thời gian gián đoạn tối đa sẽ bị phạt tiền hoặc thu hồi giấy phép hoạt động.
Một số nước cũng có quy định tương tự như: (i) Singapore quy định thời gian gián đoạn tối đa là 4 giờ/năm. Các ngân hàng phải thực hiện kiểm tra định kỳ và báo cáo về tình trạng hệ thống. Các tổ chức phải có kế hoạch dự phòng và hệ thống dự phòng để đảm bảo tính liên tục của dịch vụ. (ii) Trung Quốc quy định thời gian gián đoạn tối đa là 4 giờ/năm. Các tổ chức phải thực hiện kiểm tra định kỳ và báo cáo về tình trạng hệ thống.
Cơ quan soạn thảo cũng cho hay, việc bổ sung quy định thời gian gián đoạn tối đa cho dịch vụ thanh toán/trung gian thanh toán trực tuyến là cần thiết để bảo vệ quyền lợi khách hàng và nâng cao trách nhiệm của tổ chức cung ứng dịch vụ trên cơ sở cân đối giữa yêu cầu kỹ thuật, khả năng thực thi và lợi ích của khách hàng làm cơ sở bổ sung các biện pháp, chế tài xử lý vi phạm nghiêm ngặt. Đồng thời, quy định này cũng đáp ứng mục tiêu quản lý nhà nước đối với hoạt động TTKDTM và nhằm cung ứng những trải nghiệm thanh toán tốt nhất tới khách hàng.
Bên cạnh quy định chi tiết về thời gian gián đoạn hệ thống không được vượt quá, NHNN cũng quy định rõ ràng trách nhiệm của các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán phải báo cáo bắt buộc khi sự cố xảy ra bằng cả hình thức điện tử (email) và giấy theo mẫu ban hành kèm theo Thông tư để NHNN nắm bắt kịp thời tình hình hoạt động thanh toán. Các quy định mới này được kỳ vọng sẽ tăng cường trách nhiệm vận hành hệ thống của tổ chức cung ứng dịch vụ và giúp NHNN có những chỉ đạo kịp thời, giảm thiểu rủi ro với khách hàng.
Đảm bảo lệnh thanh toán hợp pháp, hợp lệ
Ngoài ra, NHNN cũng dự kiến bổ sung khoản 3a, khoản 3b Điều 19 Thông tư số 15/2024/TT-NHNN như sau:
3a. Tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán có trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát lệnh thanh toán hợp pháp, hợp lệ trong đó đảm bảo thể hiện đúng số hiệu tài khoản thanh toán, tên tài khoản thanh toán trong thỏa thuận mở và sử dụng tài khoản thanh toán của khách hàng khi thực hiện giao dịch thanh toán và hiển thị đầy đủ trên chứng từ thanh toán.
3b. Khi thực hiện dịch vụ ủy nhiệm chi, dịch vụ chuyển tiền qua tài khoản thanh toán hoặc không qua tài khoản thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ bên trả tiền có trách nhiệm cung cấp cho tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ bên thụ hưởng khi được yêu cầu các thông tin tối thiểu liên quan đến giao dịch, gồm:
a) Thông tin về bên trả tiền, gồm: Tên của bên trả tiền, số tài khoản thanh toán của bên trả tiền hoặc số tham chiếu giao dịch (khi không có tài khoản thanh toán), Địa chỉ đăng ký thường trú hoặc số định danh của bên trả tiền;
b) Thông tin về bên thụ hưởng, gồm: Tên của bên thụ hưởng, Số tài khoản thanh toán của bên thụ hưởng hoặc số tham chiếu giao dịch (khi không có tài khoản thanh toán).
NHNN lý giải việc bổ sung nội dung khoản 3a: Thực tế đã phát sinh một số trường hợp lợi dụng việc ngân hàng cho phép khách hàng sử dụng bí danh, biệt danh (Alias, nickname) thay cho số hiệu, tên tài khoản thanh toán để đặt tên gần giống với các thương hiệu uy tín thực hiện hoạt động lừa đảo, vi phạm pháp luật. Bên cạnh đó, việc sử dụng bí danh, biệt danh trong giao dịch thanh toán có thể dẫn tới nguy cơ chuyển tiền nhầm do không hiện đầy đủ thông tin số hiệu tài khoản và tên tài khoản khi lập lệnh thanh toán.
Trước đây, Điều 8, Điều 11 Thông tư số 46/2014/TT-NHNN ngày 31/12/2014 của Thống đốc NHNN hướng dẫn về dịch vụ TTKDTM có quy định về các yếu tố trên chứng từ thanh toán. Tại Báo cáo đánh giá đa phương của Việt Nam năm 2021, Nhóm Châu Á - Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG) đã đánh giá Việt Nam "tuân thủ" đối với tiêu chí khuyến nghị số 16.5. Nếu bỏ các quy định về các thông tin đi kèm với các giao dịch chuyển tiền có thể sẽ ảnh hưởng đến mức xếp hạng tuân thủ của Việt Nam.
Việc quy định rõ các thông tin tối thiểu đi kèm giao dịch chuyển tiền và trách nhiệm cung cấp thông tin nêu trên một mặt giải đáp ứng yêu cầu tại Khuyến nghị của APG và cũng tạo cơ sở pháp lý cho các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ người thụ hưởng có thể yêu cầu tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán thông tin về người chuyển tiền phục vụ quá trình rà soát thông tin các bên tham gia giao dịch.
Theo NHNN, các quy định được đề xuất bổ sung tại dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư 15 nhằm giải quyết các vướng mắc, khó khăn phát sinh trong thực tiễn, đảm bảo phù hợp với pháp luật hiện hành, chú trọng đến bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng dịch vụ thanh toán; đồng thời thúc đẩy sự chủ động, đổi mới, sáng tạo và ứng dụng công nghệ thông tin của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, phù hợp với các quy định liên quan.
Hà Linh
