Theo Điều 156 Luật Các TCTD, khi TCTD bị tuyên bố phá sản, hoặc giải thể phải thanh lý tài sản theo quy định. Mục đích của việc thanh lý tài sản nhằm thu hồi nợ để thanh toán các khoản nợ cho chủ nợ, góp phần ổn định hoạt động của hệ thống tài chính – ngân hàng, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn có TCTD bị đổ vỡ.
Theo Nghị định 89/1999/NĐ-CP ngày 1/9/1999 và Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 28/6/2005 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị định 89 quy định, “tổ chức BHTG trở thành chủ nợ của tổ chức tham gia BHTG với số tiền đã chi trả. Tổ chức BHTG được phân chia giá trị tài sản theo thứ tự thanh toán như đối với người gửi tiền trong trường hợp tổ chức tham gia BHTG bị buộc giải thể do không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn hoặc bị phá sản theo quy định của pháp luật về giải thể, phá sản. Tổ chức BHTG được quyền tham gia vào quá trình quản lý, thanh lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG theo quy định của pháp luật”. Quy định này, đảm bảo nguyên tắc số 16 và 18 trong Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả, đó là quy trình xử lý đổ vỡ hiệu quả và tổ chức BHTG cần có quyền được tham gia thu hồi tài sản của ngân hàng đổ vỡ, góp phần duy trì niềm tin công chúng.
Các văn bản pháp luật hiện nay liên quan đến thanh lý tài sản của TCTD gồm: Luật các TCTD sửa đổi năm 2010, Nghị định số 05/2010/NĐ-CP ngày 18/1/2010 quy định về việc áp dụng luật phá sản các TCTD, Quyết định số 24/2006/QĐ-NHNN ngày 6/6/2006 của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) về việc ban hành quy chế cấp, thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động quỹ tín dụng nhân dân (QTDND); mở, chấm dứt hoạt động sở giao dịch, chi nhánh, văn phòng đại diện và phòng giao dịch, điểm giao dịch của QTDND; chia tách, hợp nhất, sáp nhập QTDND; thanh lý QTDND dưới sự giám sát của NHNN. Theo đó, việc thanh lý tài sản đối với TCTD bị tuyên bố phá sản được thực hiện theo quy định của Luật Phá sản, đối với TCTD giải thể việc thanh lý tài sản dưới sự giám sát của NHNN và theo trình tự, thủ tục thanh lý do NHNN quy định. Trong quá trình giám sát thanh lý, nếu phát hiện TCTD không có khả năng thanh toán đầy đủ các khoản nợ, NHNN ra quyết định chấm dứt thanh lý, yêu cầu TCTD nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và khi đó việc thanh lý tài sản thực hiện theo quy định của pháp luật phá sản.
Thực trạng hoạt động tham gia quản lý, thanh lý tài sản đối với tổ chức tham gia BHTG trước khi Luật BHTG có hiệu lực
Kể từ ngày BHTGVN thành lập và đi vào hoạt động (năm 1999) đến nay, các tổ chức tham gia BHTG bị đổ vỡ được BHTGVN chi trả tiền bảo hiểm đều là QTDND bị giải thể bắt buộc do có những vi phạm pháp luật dẫn đến mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn, chưa có TCTD bị tuyên bố phá sản.
Sau khi thực hiện chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền tại các QTDND bị giải thể, BHTGVN trở thành chủ nợ và cử đại diện tham gia Hội đồng thanh lý (HĐTL) đối với các tổ chức này (Quyết định số 24/2006/QĐ-NHNN ngày 6/6/2006 của NHNN).
Trong quá trình theo dõi thanh lý, BHTGVN tích cực theo dõi chặt chẽ hoạt động của các HĐTL, tiếp tục giám sát, bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền có số tiền vượt hạn mức chi trả, đảm bảo trật tự ưu tiên thanh toán từ nguồn tiền thanh lý và thu hồi số tiền BHTGVN đã chi trả cho người gửi tiền góp phần bù đắp cho quỹ BHTG để bảo đảm dự phòng cho các trường hợp phải chi trả tiếp theo. Đồng thời, BHTGVN phối kết hợp với NHNN, cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc chỉ đạo, đôn đốc các HĐTL tìm mọi biện pháp thu hồi nợ có hiệu quả.
Tuy nhiên, hoạt động của các HĐTL trong thời gian qua còn gặp nhiều khó khăn, hiệu quả chưa cao là do:
Các văn bản hiện hành chưa quy định cụ thể về trách nhiệm và sự phối hợp giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật tại địa phương, thời hạn thanh lý tối đa nên hoạt động của HĐTL kéo dài, không hiệu quả; chưa có quy định cụ thể về trách nhiệm và quyền hạn trong tiếp nhận, xử lý để đảm bảo thu hồi kịp thời và hiệu quả số tiền BHTG đã chi trả.
Một số HĐTL không còn khả năng thu hồi nợ để thanh toán cho các chủ nợ nhưng lại không kết thúc thanh lý để tiến hành thủ tục phá sản theo quy định tại khoản 3 điều 156 Luật các TCTD năm 2010 và ý 3 Điểm b Khoản 4 Điều 32 Quyết định số 24/2006/QĐ-NHNN ngày 6/6/2006 của NHNNVN.
Tham gia quản lý, thanh lý tài sản đối với tổ chức tham gia BHTG theo Luật BHTG
Ngày 18/6/2012 Luật BHTG đã được Quốc Hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp lần thứ 3 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2013, trong đó Khoản 13 Điều 13 quy định: Tổ chức BHTG tham gia quản lý, thanh lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG theo quy định của Chính phủ. Nghị định số 68/2013/NĐ-CP ngày 28/6/2013 của Chính phủ, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật BHTG có hiệu lực từ ngày 19/8/2013, Điều 14 quy định:
1. Tổ chức BHTG tham gia quản lý, thanh lý tài sản và thu hồi số tiền bảo hiểm trong quá trình xử lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG là TCTD theo quy định của pháp luật về phá sản đối với TCTD.
2. Tổ chức BHTG tham gia quản lý, thanh lý tài sản và thu hồi số tiền bảo hiểm trong quá trình xử lý tài sản của tổ chức tham gia bảo hiểm là chi nhánh ngân hàng nước ngoài theo quy định của NHNNVN về thu hồi Giấy phép và thanh lý của chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Quy định trên đã kế thừa văn bản pháp luật về BHTG suốt hơn 13 năm qua. Đồng thời có điểm mới đó là: chia tổ chức tham gia BHTG thành hai đối tượng để tổ chức BHTG tham gia quản lý thanh lý tài sản là TCTD và chi nhánh ngân hàng nước ngoài; quy định cụ thể văn bản pháp lý thực hiện trong quá trình thanh lý tài sản ứng với mỗi loại hình tổ chức tham gia BHTG được phân chia. Điều này, giúp cho tổ chức BHTG thuận tiện trong việc giám sát việc thanh lý tài sản đối với các tổ chức tham gia BHTG bị đổ vỡ và phù hợp với văn bản pháp luật về giải thể, phá sản, thanh lý tài sản.
Mặt khác về thời điểm tổ chức BHTG tham gia vào hoạt động thanh lý, quản lý các tổ chức tham gia BHTG là TCTD bị phá sản không thay đổi, nhưng đối với TCTD bị giải thể bắt buộc có điểm khác so với quy định trước đây vì thời điểm phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm có sự thay đổi. Tổ chức BHTG chỉ tham gia vào tổ quản lý, thanh lý tài sản sau khi TCTD bị giải thể nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản mà không tham gia vào HĐTL tài sản tại các TCTD bị giải thể như trước đây vì chưa phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm.
Một số ý kiến đề xuất
Để hoạt động thanh lý tài sản tại các TCTD bị đổ vỡ đạt được kết quả cao hơn, xin đề xuất một số ý kiến như sau:
- Các văn bản hướng dẫn về Luật Phá sản cần quy định rõ vai trò của BHTGVN trong việc tham gia quản lý, thanh lý tài sản đối với các tổ chức tham gia BHTG bị phá sản, sự phối kết hợp với NHNN trong việc theo dõi, giám sát hoạt động thanh lý để mang lại hiệu quả;
- Cần sớm ban hành Thông tư hướng dẫn Nghị định về BHTG, trong đó nên quy định cụ thể việc tổ chức BHTG tham gia thanh lý tài sản đối với tổ chức tham gia BHTG là chi nhánh ngân hàng nước ngoài và TCTD;
- Các cơ quan chức năng cần xem xét, nghiên cứu, sửa đổi, ban hành đồng bộ các văn bản pháp lý về giải thể, phá sản các TCTD; thanh lý tài sản của chi nhánh ngân hàng nước ngoài để thực hiện thống nhất;
- Đối với HĐTL đang hoạt động không hiệu quả, không còn khả năng thu hồi được nợ, đề nghị sớm cho kết thúc thanh lý theo quy định để giảm thiểu chi phí.
Trong thời gian tới, với việc ban hành đồng bộ các văn bản pháp luật về giải thể, phá sản các TCTD, tăng cường giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước trong quá trình thanh lý tài sản và đặc biệt là hoạt động tích cực của tổ quản lý, thanh lý tài sản, hy vọng rằng hiệu quả hoạt động thanh lý các TCTD sẽ có chuyển biến tích cực, quyền lợi của người gửi tiền được bảo đảm, góp phần nâng cao niềm tin dân chúng vào hệ thống tài chính – ngân hàng, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn.
Tài liệu tham khảo:
1. Nghị định số 89/NĐ-CP ngày 01/9/1999 của Chính phủ về BHTG; Nghị định 109/NĐ-CP ngày 24/8/2005 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị định số 89/NĐ-CP ngày 01/9/1999.
2. Luật các tổ chức tín dụng được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16/6/2010;
3. Luật Phá sản số 21/2004/QH11 ngày 15/6/2004; Nghị định số 05/2010/NĐ-CP ngày 18/1/2010 của Chính phủ quy định việc áp dụng Luật Phá sản đối với các TCTD.
4. Quyết định số 24/2006/QĐ-NHNN ngày 6/6/2006 của NHNN.
5. Luật BHTG số 06/2012/QH13 được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 3 ngày 18/6/2012; Nghị định số 68/2013/NĐ-CP ngày 28/6/2013 của Chính phủ, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật BHTG.
6. Bộ Nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả.
7. Các báo cáo kết quả hoạt động của BHTGVN.