Tính đến 31/12/2013 cả nước có khoảng 100 tổ chức đang trong giai đoạn thanh lý là các ngân hàng, tổ chức phi ngân hàng, công ty cho thuê tài chính, QTDND. Trong đó, chủ yếu là QTDND. Hầu hết các quỹ này được giải thể trước năm 2005, thời gian thanh lý đến nay hơn 10 năm.
Một điểm khái quát chung cho tình hình tại các QTDND đang thanh lý là tiến độ chậm. Trong hơn 10 năm qua, chỉ khoảng 30% tổng số phải thu được thu hồi từ thanh lý. Trên 80% các khoản phải thu là nợ cho vay không thể thu. Số này bản thân vốn là nợ khó đòi từ trước thanh lý QTDND. Thành viên Hội đồng thanh lý (HĐTL) - theo cơ chế - là cán bộ kiêm nhiệm và cán bộ trước đây của QTDND được trưng dụng. Người vay có tâm lý chờ được xóa nợ, chây ỳ không trả nợ, mặc dù có khả năng. Công tác thi hành án phát mãi tài sản để thu hồi nợ không hiệu quả. Công tác thanh lý gia hạn liên tục, nhiều lần (ít nhất 10 lần, thời gian gia hạn 1 lần 6 tháng), nhưng không hiệu quả. Hoạt động thanh lý cầm chừng.
Nhằm kết thúc thanh lý, giảm chi phí không hiệu quả tại các QTDND trên, Chính phủ chấp thuận cho Ngân hàng Nhà nước (NHNN) xóa nợ đối với 62 QTDND trong cả nước, giải thể trước năm 2005. Trong đó có 38 QTDND được Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) chi trả tiền gửi bảo hiểm. Tổng số nợ phải thu từ 38 quỹ là 71 tỷ đồng, trong hơn 10 năm chỉ thu được 27,3 tỷ đồng, bằng 38,51% tổng phải thu; 21,84 tỷ đồng là số tiền BHTGVN chi tiền bảo hiểm, giúp ổn định niềm tin người dân, cũng chỉ thu được 42% (9,12/21,84 tỷ đồng).
Trì trệ, kém hiệu quả là thực trạng chung của các QTDND đang thanh lý. Có thể chỉ ra một vài nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên:
- Sự yếu kém trong quản lý, vi phạm pháp luật của đội ngũ cán bộ khi QTDND còn đang hoạt động, cũng như khi thanh lý.
- Cơ chế, chính sách về thanh lý TCTD còn nhiều điểm bất cập, chưa đầy đủ, rõ ràng, thiếu sự thống nhất, đồng bộ với các văn bản pháp luật liên quan.
Phá sản, giải thể là sự sàng lọc tất yếu, khách quan của quy luật kinh tế thị trường đối với đơn vị hoạt động yếu kém về trình độ, năng lực quản lý, thiếu kỷ luật. Khi thu hồi nợ thanh lý không đạt yêu cầu, việc xóa nợ, kết thúc thanh lý, chỉ là biện pháp tình thế, thời điểm. Vấn đề đặt ra đối với các cơ quan chức năng là thu hồi vốn, tài sản cho Nhà nước và người dân hiệu quả nhất, khi sẽ và vẫn còn những ngân hàng, QTDND tiếp tục bị phá sản, giải thể.
Để công tác thanh lý tổ chức tín dụng (TCTD) nói chung và TCTD được BHTGVN chi trả tiền bảo hiểm nói riêng hiệu quả. Từ thực tế công tác thanh, một vài ý kiến mang tính tham khảo của người viết như sau:
- Hiện nay vẫn còn những tổ chức đang hoạt động thanh lý theo cơ chế pháp lý là Quyết định số 24/2006/QĐ-NHNN ngày 6/6/2006 của NHNN. Tình hình thanh lý các QTD sau năm 2005 cũng không khả quan hơn so với các QTDND trước. NHNN cần sửa đổi, bổ sung Quyết định 24/2006/QĐ-NHNN, trong đó quy định trách nhiệm, chế tài cụ thể đối với thành viên, Hội đồng thanh lý (HĐTL), Tổ trưởng tổ quản lý, thanh lý tài sản TCTD trong trường hợp không hoàn thành nhiệm vụ, vi phạm pháp luật; cần quy định cụ thể thời hạn thanh lý và số lần được phép gia hạn kết thúc thanh lý TCTD. Có biện pháp giám sát chặt chẽ tình hình hoạt động đối với các HĐTL.
- Do người vay không thực hiện trách nhiệm trả nợ, các HĐTL khởi kiện ra tòa phát mãi tài sản thu hồi nợ, tuy nhiên công tác thi hành án phát mãi tài sản để thu hồi nợ trì trệ, không hiệu quả. Với vai trò giám sát quá trình thanh lý, NHNN có kiến nghị với cơ quan chức năng, cơ quan thi hành án các cấp có biện pháp thi hành án hiệu quả đối với các trường hợp trên.
- Hiện nay NHNN đang dự thảo thông tư hướng dẫn nội dung về hoạt động BHTG. Trên cơ sở quy định của Luật BHTG tại Khoản 13 Điều 13, NHNN cần hướng dẫn chi tiết công tác thanh lý TCTD.
Đồng thời hướng dẫn cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của BHTGVN trong tham gia quá trình kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tham gia BHTG. Điều này giúp BHTGVN theo dõi sâu sát tổ chức tham gia BHTG trong trường hợp đơn vị có phục hồi trở lại hoạt động bình thường. Hoặc, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ chi trả tiền gửi bảo hiểm và tham gia quản lý thanh lý khi TCTD không còn khả năng hoạt động.