Kinh nghiệm của Bảo hiểm tiền gửi Nhật Bản và Hoa Kỳ đối phó khủng hoảng kinh tế và xử lý ngân hàng đổ vỡ

1. King nghiệm của Bảo hiểm tiền gửi Nhật Bản
Điều đáng lưu ý của những ví dụ về khủng hoảng thông thường nói trên là: Chính phủ không sử dụng tiền thuế của dân cư để xử lý khủng hoảng. Khủng hoảng bất thường có hai biểu hiện đáng lưu ý như sau:

-          Thị trường mất tính thanh khoản một cách nghiêm trọng (bốc hơi thanh khoản), điều này có thể đẩy các tổ chức tài chính bên bờ vực của sự phá sản

-          Khủng hoảng tác động nghiêm trọng và bất ngờ đến nền kinh tế thực trong phạm vi không chỉ từng quốc gia riêng lẻ mà có tính toàn cầu.

Để giải quyết khủng hoảng bất thường, Chính phủ Nhật sử dụng : (1) các biện pháp thông thường được áp dụng một cách bất thường; và (2) những biện pháp bất thường.

-          Các biện pháp thông thường áp dụng một cách bất thường thể hiện ở các nội dung: cắt giảm mạnh lãi suất; cung cấp thanh khoản với khối lượng lớn ra thị trường; mở rộng việc bảo vệ người gửi tiền. Các biện pháp trên không mới, tuy nhiên, sự bất thường được thể hiện ở việc mức độ, cường độ của các giải pháp thường rất lớn.

-          Các biện pháp bất thường được thể hiện ở các nội dung: bảo đảm cho các khoản nợ không phải là tiền gửi của các tổ chức tài chính, thực hiện bơm vốn cho các tổ chức gặp vấn đề, mua lại hoặc khoanh nợ đối với các tài sản độc hại và quốc hữu hóa các tổ chức gặp vấn đề.

Kinh tế Nhật Bản đang ở trong tình trạng mất tính thanh khoản và các ngân hàng tham gia thị trường tiền tệ mất sự tin tưởng vào nhau. Vì vậy, các ngân hàng không cho nhau vay dẫn đến tình trạng Ngân hàng trung ương phải đóng vai trò trung gian giữa các tổ chức tài chính. Một số điểm nổi bật:

-          Thứ nhất, các ngân hàng Nhật Bản ít tham gia vào các hoạt động đầu tư, cho vay bong bóng hơn các quốc gia khác trên thế giới

-          Thứ hai, các luồng tiền đầu tư từ bên ngoài đã rút khỏi thị trường chứng khoán và thị trường bất động sản

-          Thứ ba, hiện tượng suy giảm kinh tế thực xảy ra đồng thời với tình trạng đóng băng tín dụng. Hiện tượng suy giảm kinh tế do nguyên nhân chủ yếu là xuất khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tăng trưởng kinh tế Nhật Bản.

II. Kinh nghiệm của Chính phủ Mỹ và của Tổng công ty BHTG Mỹ (FDIC)

 1.2.1 Tổng quan thị trường tài chính Mỹ trong giai đoạn khủng hoảng tài chính

-          Chỉ số chứng khoán sụt giảm mạnh (Dow Jones giảm 44% so với mức đỉnh điểm năm 2007), đồng thời giá cổ phiếu ngân hàng cũng sụt giảm mạnh;

-          Giá bất động sản giảm mạnh (giảm 18,2% trong năm 2008) đi kèm theo đó là hiện tượng tỷ lệ giá trị khoản vay/giá trị tài sản thế chấp tăng cao kỷ lục và số vụ thu hồi nhà thế chấp tăng cao nhất kể từ năm 2006;

-          Thu nhập từ hoạt động kinh doanh của hệ thống ngân hàng sụt giảm mạnh, khả năng thanh khoản gặp vấn đề và mức vốn sụt giảm.

Các hiện tượng trên dẫn tới số lượng ngân hàng gặp vấn đề tăng mạnh. Cụ thể, trong năm 2008 đã có 25 ngân hàng đổ vỡ, mức cao nhất trong vòng 15 năm qua.

Các giải pháp của Chính phủ Mỹ và các cơ quan tham gia Mạng an toàn tài chính (bao gồm Bộ tài chính, Cục dự trữ liên bang, Tổng công ty BHTG Mỹ) thực hiện nhằm giải quyết khủng hoảng và duy trì ổn định thị trường tài chính

Vấn đề quy mô Quỹ bảo hiểm tiền gửi nhằm xử lý khủng hoảng tài chính:

Sau khi xử lý các ngân hàng đổ vỡ trong năm 2008 và hai tháng đầu năm 2009, tỷ lệ “quỹ BHTG / tổng số dư tiền gửi được bảo hiểm của FDIC đã giảm mạnh. Tính đến quý II/2008, tỷ lệ trên giảm xuống mức 1,01% và đến quý III thậm chí chỉ còn mức 0,76%. Đây là tỷ lệ thấp nhất kể từ khi quỹ BHTG cho ngân hàng và các tổ chức nhận tiền gửi tiết kiệm được hợp nhất vào năm 1994. Như vậy, tỷ lệ quỹ BHTG đã giảm xuống thấp hơn mức Luật định (1,15%) và cũng theo quy định của Luật bảo hiểm tiền gửi, FDIC phải xây dựng một kế hoạch phục hồi nhằm đảm bảo mức quy định 1,15% trong vòng 05 năm.

Vào ngày 07/10/2008, FDIC đã công bố kế hoạch phục hồi với các nội dung chủ yếu là thay đổi tỷ lệ đánh giá các tổ chức tham gia BHTG đồng thời thay đổi một số nội dung của hệ thống phí điều chỉnh theo mức độ rủi ro. Những thay đổi này đảm bảo đáp ứng các tổ chức tham gia BHTG có rủi ro lớn hơn phải nộp mức phí cao hơn.

1.2.2 Nghiệp vụ xử lý ngân hàng đổ vỡ của FDIC

Nguyên tắc chi phí tối thiểu phải được áp dụng trừ phi tổ chức gặp vấn đề được xác định có thể tác động nghiêm trọng đến tình hình kinh tế và sự ổn định tài chính và việc lựa chọn giải pháp phù hợp có thể tránh hoặc loại bỏ rủi ro nói trên. Điều khoản đặc biệt trên chỉ có thể được áp dụng nếu có 2/3 phiếu thuận của Hội đồng quản trị FDIC, Hội đồng thống đốc của Cục dự trữ liên bang và sự đồng thuận của Bộ trưởng Bộ tài chính (đã tham vấn chỉ đạo của Tổng thống).

Diễn biến của khủng hoảng tài chính:

Thành lập ngân hàng bắc cầu để xử lý Ngân hàng Indy Mac

Giới thiệu chung: Indy Mac có tổng tài sản 30 tỷ USD, tổng tiền gửi 19 tỷ USD. Đây là Ngân hàng đứng thứ 7 về Tiết kiệm và Cho vay, đứng thứ 2 về cho vay cầm cố độc lập tại Mỹ. Indy Mac có 33 chi nhánh tại Miền Nam California, 182 Phòng Giao dịch Cho vay trên toàn nước Mỹ.

Về nguyên nhân đổ vỡ, ngân hàng hoạt động dựa trên nguồn vốn tiền gửi lãi suất cao và các khoản ứng trước của Ngân hàng Cho vay Mua nhà Liên Bang (FHLB). Thị trường giao dịch các khoản chứng khoán hóa đổ vỡ vào cuối năm 2007, sự gia tăng các khoản trả nợ không đúng hạn và các khoản vay không thu hồi được, xếp hạng trái phiếu bị đánh tụt hạng đối với các khoản vay chứng khoán hóa là các nguyên nhân chủ yếu khiến Indy Mac đổ vỡ.

Quá trình xử lý của FDIC: IndyMac đổ vỡ một cách nhanh chóng và FDIC được chọn là cơ quan tiếp nhận. IndyMac Federal Bank một ngân hàng bắc cầu do FDIC thành lập đặt dưới sự quản lý của FDIC đã tiếp nhận hoạt động của Indy Mac. Ngoài các khoản tiền gửi được bảo hiểm, FDIC thanh toán 50% tạm ứng lãi cho khách hàng không được bảo hiểm (600 triệu USD tiền gửi không được bảo hiểm) với tổng chi phí ước tính lên tới 8.5 đến 9.4 tỷ USD. FDIC gánh chịu chi phí lớn cho việc giải quyết Indy Mac vì  cơ cấu vốn của IndyMac, bao gồm chủ yếu là khoản vốn ứng trước của FHLB là khoản được đảm bảo toàn bộ và tiền gửi chi phí cao với giá trị chuyển quyền thấp.

Lựa chọn chi phí tối thiểu: Trước khi lựa chọn việc thành lập ngân hàng bắc cầu để tiếp quản Indy Mac, FDIC đã tính toán chi phí giữa việc tiến hành chi trả hoặc phân bổ tổn thất (tiến hành các biện pháp tiếp quản). Trong trường hợp của Indy Mac, tính toán cụ thể như sau:

Thông tin về ngân hàng bắc cầu mới được thành lập: Sau khi tiếp quản Ngân hàng IndyMac và thành lập Indy Mac Federal, thông tin chủ yếu về ngân hàng bắc cầu mới như sau: i) hoạt động dưới mô hình ngân hàng bán lẻ  33 chi nhánh với 6.5 tỷ USD tiền gửi; ii) Danh mục khoản cho vay 16 tỷ USD và 6.9 tỷ chứng khoán nắm giữ; iii) 157.7 tỷ USD dịch vụ thế chấp; iv) tự quản về tài chính và 20.2 tỷ USD dịch vụ thế chấp rủi ro cao (reverse mortgage).

Việc bán lại ngân hàng bắc cầu: về nguyên tắc, sau khi tài sản lành mạnh được chuyển sang ngân hàng bắc cầu, FDIC sẽ quản lý, khôi phục hoạt động và bán lại ngân hàng đó. IMB Management Holdings là tổ chức nhận mua lại và sẽ thanh toán cho FDIC 13.9 tỷ USD. Để mua lại ngân hàng bắc cầu, IMB có thỏa thuận cơ cấu chia sẻ thiệt hại dựa trên tài sản được đảm bảo. Bên cạnh đó, IMB sẽ sử dụng Chương trình hỗ trợ nâng cấp khoản vay của FDIC và được tham gia vào các chương trình cấp vốn vay của FDIC.

Trong năm 2008, FDIC đã tiến hành xử lý 25 ngân hàng và tổ chức nhận tiền gửi tiết kiệm đổ vỡ với các thông tin cụ thể như sau:

-          $361 tỷ tài sản ngân hàng đổ vỡ . $303 tỷ tài sản được mua lại khi xử lý đổ vỡ.

-          Tổng $194 tỷ tiền gửi, trong đó có $681 triệu tiền gửi không được bảo hiểm và $390 triệu tiền gửi không được bảo hiểm có lợi tức ròng được trả vào cuối năm 2008.

-          Tổn thất dự kiến là $15.6 nghìn tỷ đối với FDIC (tương đương 4.3% tổng tài sản của ngân hàng đổ vỡ).