Trang Chủ
Trong khuôn khổ bài viết, tác giả đưa ra kinh nghiệm về công tác giám sát, cảnh báo rủi ro của một số tổ chức BHTG trên thế giới và khuyến nghị đối với Việt Nam.
Kinh nghiệm quốc tế về hoạt động giám sát của một số tổ chức BHTG quốc tế
Theo Nguyên tắc 13,Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển các hệ thống BHTG hiệu quả của Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI): Tổ chức BHTG cần phải là một bộ phận của hệ thống an toàn tài chính để phát hiện sớm, can thiệp kịp thời các ngân hàng có vấn đề. Khuôn khổ này cần cho phép can thiệp trước thời điểm một ngân hàng phá sản. Việc đảm bảo nguyên tắc này nhằm bảo vệ người gửi tiền và đóng góp vào sự ổn định tài chính”. Nói cách khác, hoạt động giám sát từ xa là một công cụ gián tiếp của tổ chức BHTG để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền thông qua phát hiện sớm những rủi ro của tổ chức tham gia BHTG, những nguy cơ gây ra rủi ro trong hoạt động ngân hàng… để từ đó có cơ chế cảnh báo kịp thời, phù hợp.
Hàn Quốc
KDIC – Tổng Công ty BHTG Hàn Quốc là tổ chức BHTG hoạt động theo mô hình giảm thiểu rủi ro. KDIC thực hiện hoạt động giám sát rủi ro đối với các tổ chức tham gia BHTG theo quy trình bốn bước: Thu thập thông tin, phân tích rủi ro, kiểm tra tại chỗ và hoạt động sau kiểm tra. Trong đó:
Về thu thập thông tin giám sát, trên cơ sở các tài liệu, thông tin được cung cấp từ các tổ chức tham gia BHTG theo Điều 21 Luật BHTG Hàn Quốc; thông tin giám sát thu được từ Biên bản ghi nhớ với Ủy ban giám sát tài chính (FSS), Ngân hàng Trung ương cũng như một số nguồn thông tin khác ( ý kiến chuyên gia, kết quả kiểm tra …), KDIC thực hiện phân tích, đánh giá và dự báo những rủi ro tiềm ẩn và quyết định tổ chức nào cần phải kiểm tra tại chỗ.
Đồng thời, với những thông tin thu thập được, KDIC sử dụng mô hình đánh giá và dự báo rủi ro đổ vỡ trong tương lai của tổ chức; thực hiện xếp hạng các đơn vị nàydựa trên các tiêu chuẩn phân loại rủi ro được sử dụng cho mỗi loại hình tổ chức.
Ngoài ra, KDIC cũng phát triển mô hình kiểm tra sức chịu đựng (2016) để đánh giá tác động tiềm ẩn của một cuộc khủng hoảng lên các tổ chức tài chính, từ đó phát hiện và quản lý các tổ chức có mức độ rủi ro lớn dễ bị phá sản; xây dựng hệ thống phân tích rủi ro của các tổ chức tham gia BHTG theo nhiều cách khác nhau nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các vấn đề của các tổ chức này.
Nhìn chung, có thể kể đến một số phương pháp giám sát mà KDIC đã sử dụng để phát hiện và đánh giá rủi ro của tổ chức như: phân tích theo các nhóm tương đồng và các chỉ số tài chính, đánh giá rủi ro toàn diện, mô hình thống kê, xếp hạng ngân hàng, mô hình kiểm tra sức chịu đựng.
Trên cơ sở kết quả giám sát từ xa, KDIC sẽ xác định các yếu tố rủi ro, từ đó xây dựng báo cáo phân tích để chia sẻ với các cơ quan và các tổ chức tài chính thông qua hình thức công bố trên trang tin và trong các bài báo,tạp chí của KDIC. Trong trường hợp tiềm ần nguy cơ đổ vỡ của tổ chức tài chính, KDIC sẽ thông báo cho Ủy ban Dịch vụ Tài chính – FSC và yêu cầu thực hiện các biện pháp phù hợp. Dựa trên kết quả giám sát rủi ro từ xa, nếu một tổ chức tài chính bị phát hiện gặp khó khăn về tài chính, KDIC sẽ phối hợp vớiFSC kiểm tra tại chỗ tỷ lệ tài chính của tổ chức,điều chỉnh kết quả đánh giá rủi ro tương ứng (nếu cần) .KDIC cũng có thể đề xuất với FSC về việc quản lý các tổ chức tài chính có liên quan để cải thiện các hoạt động quản lý của họ.
Đáng chú ý, theo Điều 21 Luật bảo vệ người gửi tiền, KDIC thực hiện kiểm tra tại chỗ các tổ chức tài chính bằng các cuộc kiểm tra chung với FSC và các cuộc kiểm tra độc lập, thực hiện phỏng vấn các nhà quản lý của các tổ chức tài chính được bảo hiểm khi cần thiết. KDIC sẽ tập trung vào các yếu tố rủi ro có khả năng gây ra thiệt hại cho Quỹ BHTG chứ không phải các vấn đề tuân thủ. KDIC chỉ yêu cầu các biện pháp khắc phục trong trường hợp nghiêm trọng như vi phạm pháp luật. Đối với các yếu tố rủi ro, KDIC đưa ra các khuyến nghị để tổ chức tài chính tham khảo và chủ động có biện pháp cải tổ. Có thể kể đến một số rủi ro được phát hiệu thông qua hoạt động giám sát của KDIC như: rủi ro tín dụng, rủi ro quản trị, rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động...
Để tăng cường chất lượng cho hoạt động giám sát, KDIC tăng cường khả năng giám sát rủi ro cho nhân viên KDIC thông qua việc mời các chuyên gia trong và ngoài nước và các cơ quan xếp hạng tín dụng phù hợp đào tạo cho nhân viên của KDIC;mời chuyên gia cải thiện năng lực giám sát rủi ro cũng như chất lượng báo cáo giám sát. Bên cạnh đó, thông qua các diễn đàn tài chính trong và ngoài nước, KDIC cũng tăng cường trao đổi với các chuyên gia thị trường , các tổ chức BHTG để tìm cách xây dựng và tăng cường năng lực giám sát rủi ro.
Thái Lan
DPA -Tổng Công ty BHTG Thái Lan là tổ chức BHTG hoạt động theo mô hình chi trả với quyền hạn mở rộng. DPA thực hiện giám sát từ xa đối với các tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở tiếp nhận thông tin trực tiếp của tổ chức tham gia BHTG và thông tin chia sẻ từ NHTW Thái Lan theo Biên bản ghi nhớ (MOU) về tình hình hoạt động của tổ chức tham gia BHTG để phục vụ công tác giám sát.
Nội dung giám sát các tổ chức tham gia BHTG tập trung vào các vấn đề: Phân tích tổng thể tình trạng của hệ thống tài chính; tình trạng tài chính của các tổ chức tham gia BHTG (bao gồm cả ngân hàng thương mại đã đăng ký tại Thái Lan, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, công ty tài chính); dịch chuyển trong tiền gửi được bảo hiểm của các tổ chức tham gia BHTG cũng như rủi ro của từng tổ chức tham gia BHTG để xác định các tổ chức có vấn đề.
Các kết quả giám sát của DPA sẽ được dùng để xác định các điều kiện kinh tế sẽ ảnh hưởng đến sự lành mạnh tài chính của các tổ chức tham gia BHTG; theo dõi tình hình tài chính hiện tại của từng tổ chức tham gia BHTG; xác định rủi ro hiện tại đang ảnh hưởng đến các tổ chức thành viên và từ đó phối hợp với NHTW Thái Lan để yêu cầu thêm thông tin về các tổ chức thành viên có vấn đề. Thậm chí, phối hợp nội bộ để sẵn sàng chuẩn bị cho việc chi trả.
DPA sử dụng phương pháp Xếp hạng ngân hàng và Phân tích theo các nhóm tương đồng và các chỉ số tài chính để nhằm phát hiện sớm những rủi ro của tổ chức tham gia BHTG. Ngoài ra, DPA còn tự phát triển một ứng dụng để lập các báo cáo về dữ liệu tài chính của các định chế tài chính thành viên. Dữ liệu này được nhận hàng tháng và hàng quý từ NHTW Thái Lan. Một số rủi ro chính mà DPA phát hiện được thông qua hoạt động giám sát gồm: rủi ro về an toàn vốn, chất lượng tài sản, rủi ro thanh khoản, thu nhập và khả năng sinh lời của tổ chức thành viên.
Để tăng cường chất lượng và hiệu quả giám sát, DPA cũng thực hiện một số hoạt động đào tạo bổ trợ kiến thức về hệ thống ngân hàng cho các nhân viên giám sát như để nhân viên tham gia các Hội thảo kinh tế và tài chính; khóa học về Fintech và thay đổi về công nghệ trong hoạt động ngân hàng; khóa học về các thay đổi trong quy định hay chính sách đối với các định chế tài chính; quản lý khủng hoảng (đào tạo 1 lần). Riêng đối với kiến thức chung về phương pháp giám sát và kỹ năng phân tích tài chính cho các nhân viên giám sát, DPA thực hiện các khóa đào tạo kiểm tra tại chỗ và giám sát từ xa tại NHTW Thái Lan về rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro thanh khoản, rủi ro về an toàn vốn, rủi ro chất lượng tài sản, rủi ro quản lý, rủi ro quản lý tài sản và nợ, rủi ro công nghệ thông tin trong lĩnh vực ngân hàng. Tất cả nhân viên phải hoàn thành các chương trình đào tạo này tại ngân hàng Thái Lan.
Indonesia
IDIC - Tổng Công ty BHTG Indonesia là tổ chức BHTG hoạt động theo mô hình giảm thiểu tổn thất.
Theo Luật Mạng an toàn tài chính Indonesia, tất cả các yếu tố cấu thành mạng an toàn tài chính bao gồm: giám sát và quản lý hiệu quả ngân hàng; người cho vay cuối cùng; cơ chế bảo hiểm tiền gửi phù hợp; cơ chế xử lý khủng hoảng hiệu quả. Theo đó, các cơ quan trong mạng an toàn tài chính có nghĩa vụ xây dựng và duy trì việc chia sẻ thông tin một cách thống nhất, đảm bảo mọi thành viên đều được tiếp cận với những thông tin cần thiết trong bất kỳ trường hơp nào.
Hiện nay, IDIC thực hiện giám sát từ xa thường xuyên, liên tục đối với các tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở thông tin thu thập trực tiếp từ: các tổ chức tham gia BHTG; NHTW (về báo cáo tài chính của các tổ chức tham gia BHTG, kết quả kiểm tra của NHTW, IDIC hoặc Cơ quan Giám sát (FSA) và những thông tin mật như quy định của Luật Mạng an toàn tài chính), Bộ Tài chính, FSA theo cam kết đã ký giữa IDIC với các thành viên khác trong mạnh an toàn tài chính và theo Luật Mạng an toàn tài chính; thông tin được cung cấp từ bên thứ ba như các hãng tin CEIC, Bankscep và Bloomberg...
Tại Indonesia, Cơ quan Dịch vụ Tài chính - FSA giữ vai trò quan trọng trong việc giám sát bình thường và giám sát chuyên sâu các ngân hàng. Cụ thể, trong giai đoạn bình thường, IDIC chỉ thực hiện giám sát nhằm mục đích đề phòng tình trạng ngân hàng có thể xấu đi trong ngắn hạn. IDIC sẽ thực hiện kiểm tra tại chỗ khi ngân hàng bị giám sát chuyên sâu và FSA cho rằng sẽ sớm chuyển sang giám sát đặc biệt. Ngoài ra, theo nguyên tắc hoạt động của Diễn đàn Hợp tác Ổn định Hệ thống Tài chính (CFFSS – thành viên gồm NHTW, FSA, IDIC và Bộ Tài chính) do Bộ trưởng Tài chính điều phối, các thành viên trong diễn đàn sẽ: theo dõi, đánh giá sự ổn định của hệ thống tài chính trong điều kiện thông thường; từng thành viên sẽ đánh giá nguy cơ khủng hoảng, yêu cầu họp và thảo luận để tìm ra biện pháp phòng ngừa. Do đó, kết quả giám sát của IDIC sẽ được chia sẻ với các thành viên và chủ yếu được sử dụng như một tín hiệu cảnh báo sớm nếu phát hiện ra dấu hiệu rủi ro tạicác tổ chức TGBHTG hoặc có rủi ro đe dọa an toànhệ thống.
Bên cạnh việc tự xây dựng các phần mềm giám sát cũng như mua từ bên thứ ba, IDIC kết hợp các phương pháp Xếp hạng ngân hàng, Phân tích theo các nhóm tương đồng và các chỉ số tài chính, Mô hình thống kê và các phương pháp khác (phân tích DuPont, phân tích kịch bản, phân tích chuỗi thời gian) để phát hiện các tổ chức có rủi ro tín dụng, khả năng thanh toán và thanh khoản…; yêu cầu họp và thảo luận với các thành viên trong Diễn đàn CFFSS để tìm biện pháp phòng ngừa nếu đó là rủi ro mang tính hệ thống hoặc có nguy cơ dẫn tới khủng hoảng.
Để nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, IDIC thực hiện đào tạo ít nhất hai lần một năm cho các nhân viên giám sát với các nội dung về phân tích rủi ro ngân hàng, kiểm tra sức chịu đựng, kiểm tra ngân hàng…
Bài học kinh nghiệm
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, hầu hết các tổ chức BHTG trong khu vực có mô hình hoạt động tân tiến như mô hình giảm thiểu rủi ro, mô hình giảm thiểu tổn thất hay mô hình chi trả với quyền hạn mở rộng đều có chức năng giám sát để nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời hoặc phối hợp với NHTW/ cơ quan giám sát có trách nhiệm với tổ chức tham gia BHTG để có những biện pháp xử lý phù hợp đối với các tổ chức tham gia BHTG có vấn đề.
Đồng thời, thông tin giám sát là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của hoạt động giám sát. Tùy vào mô hình hoạt động của tổ chức BHTG, cơ chế chính sách cũng như quy định tại mỗi quốc gia mà việc thu thập hoặc phối hợp, chia sẻ thông tin giám sát để phục vụ cho công tác giám sát của tổ chức BHTG cũng khác nhau. Tuy nhiên, tựu lại có một số kênh thu thập thông tin giám sát chính như sau: Thu thập thông tin, dữ liệu trực tiếp từ tổ chức tham gia BHTG theo yêu cầu của tổ chức BHTG; thông tin chia sẻ từ NHTW, cơ quan giám sát khác (về báo cáo tài chính của các tổ chức tham gia BHTG, kết quả kiểm tra, giám sát của NHTW hoặc Cơ quan giám sát và những thông tin mật khác được quy định theo Luật hoặc Biên bản ghi nhớ giữa các cơ quan trong mạng an toàn tài chính của mỗi nước…); thông tin được cung cấp từ bên thứ ba như các hãng tin đáng tin cậy hoặc các tổ chức xếp hạng độc lập khác…
Các phương pháp đánh giá rủi ro và cảnh báo trong hoạt động giám sát từ xa của tổ chức BHTG rất đa dạng và khác nhau, tuy nhiên có thể nhóm thành 4 nhóm phương pháp chính 4 nhóm phương pháp chính gồm: Xếp hạng ngân hàng, Mô hình dự báo thống; (iii) Phân tích theo nhóm tương đồng và các chỉ số tài chính, Đánh giá rủi ro toàn diện.
Bên cạnh đó, tùy vào điều kiện cụ thể của từng nước cũng như trách nhiệm pháp lý của tổ chức BHTG, mô hình hoạt động giám sát cũng như hiệu quả của cơ chế chia sẻ thông tin trong mạng an toàn tài chính của mỗi nước,cơ chế xử lý sau giám sát của tổ chức BHTG đối với các tổ chức thanh viên cũng khác nhau. Tuy nhiên, cơ chế xử lý sau giám sát thường có 2 hình thức chính sau: Tổ chức BHTG có quyền yêu cầu trực tiếp tổ chức tham gia BHTG có trách nhiệm tuân thủ các nghĩa vụ đối với tổ chức BHTG, đồng thời có các biện pháp can thiệp hoặc khuyến nghị cần thiết nếu tổ chức tham gia BHTG gặp rủi ro; thông qua cơ quan giám sát, NHTW, hoặc một cơ quan có trách nhiệm trong mạng an toàn tài chính thực hiện các yêu cầu về tuân thủ các nghĩa vụ đối với tổ chức BHTG, hoặc cảnh báo/yêu cầu tổ chức tham gia BHTG có hành động cải thiện hoặc kiểm soát rủi ro có khả năng ảnh hưởng đến sự an toàn và lành mạnh của tổ chức.
Một số khuyến nghị cho đối với Việt Nam
Trên cơ sở kinh nghiệm từ một số tổ chức BHTG trên thế giới trong công tác giám sát các tổ chức tham gia BHTG,nhằm tăng cường hiệu quả giám sát của tổ chức BHTG và để triển khai, thực hiện tốt các nhiệm vụ và vai trò lớn hơn của BHTGVN trong quá trình tái cơ cấu các TCTD trong thời gian tới, BHTGVN cần tiếp tục sử dụng hiệu quả dữ liệu của NHNN và các kênh thông tin khác để thực hiện tốt vai trò giám sát và trở thành một kênh giám sát hiệu quả, hỗ trợ NHNN trong công tác quản lý, giám sát các TCTD. Trong tương lai, nghiên cứu, đề xuất NHNN xem xét xây dựng cơ chế chia sẻ thông tin hiệu quả giữa NHNN, BHTGVN với các cơ quan có chức năng giám sát như: Bộ Tài chính, Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia, Ủy ban Chứng khoán để tăng cường chất lượng nguồn thông hỗ trợ cho công tác giám sát của BHTGVN nói riêng và gìn giữ sự an toàn, kỷ cương trong hoạt động ngân hàng nói chung.
Đẩy mạnh việc phối hợp, trao đổi thường xuyên với các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, giám sát rủi ro ở trong và ngoài nước, đặc biệt là các chuyên gia tại các tổ chức BHTG tiên tiến để trao đổi và học hỏi về các yếu tố rủi ro và các vấn đề trong các khu vực tài chính khác nhau, từ đó tìm cách xây dựng và tăng cường năng lực giám sát rủi ro của BHTGVN.
Đồng thời, từng bước nâng cao địa vị pháp lý của BHTGVN trong việc cho phép BHTGVN có chế tài xử lý phù hợp đối với các tổ chức tham gia BHTG vi phạm quy định pháp luật về BHTG, để các tổ chức này ngày càng nâng cao trách nhiệm của mình cũng như bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền.
Tài liệu tham khảo:
1. Đề tài “Hoàn thiện nghiệp vụ giám sát từ xa của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam nhằm bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền” của BHTGVN năm 2018.
2. Kết quả khảo sát thường niên của IADI năm 2019.
3. BHTGVN (2018), Tổng hợp thông tin khảo sát các tổ chức bảo hiểm tiền gửi quốc tế.
4. Jungsuk Suh (APRC 2018), Bài trình bày Examining, Supervising and Supporting Insured Institutions in Korea (KDIC).
5. Dong Hun Jang (APRC 2017), Bài trình bày Risk Monitoring of Savings Banks in Korea.
6. http://www.div.gov.vn
7. http://www.kdic.or.kr
