Trang Chủ
Đầu tư hiệu quả giúp nâng cao năng lực tài chính
Hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi (NVTTNR) của BHTGVN được triển khai ngay từ khi thành lập. BHTGVN thực hiện đầu tư vào các danh mục theo quy định ở từng thời kỳ. Trước năm 2013, danh mục đầu tư của BHTGVN gồm: Trái phiếu Chính phủ (TPCP); tín phiếu Ngân hàng Nhà nước (NHNN); gửi tiền tại Kho bạc Nhà nước và NHNN; gửi tiền, mua trái phiếu, tín phiếu của các ngân hàng thương mại (NHTM) Nhà nước và các ngân hàng TMCP được NHNN xếp loại A.
Từ năm 2013, Luật BHTG có hiệu lực thi hành, danh mục đầu tư của BHTG gồm: TPCP, tín phiếu NHNN và tiền gửi tại NHNN. Hiện nay, TPCP đang là kênh đầu tư an toàn và duy nhất mang lại hiệu quả cho BHTGVN. Việc đầu tư vào TPCP được thực hiện trên cả thị trường sơ cấp, thứ cấp theo định hướng và quy định.
Qua hơn 20 năm hoạt động, hoạt động đầu tư NVTTNR đã có những đóng góp tích cực vào việc tích lũy và gia tăng nguồn vốn của BHTGVN. Từ nguồn vốn điều lệ ban đầu được cấp 1.000 tỷ đồng, đến nay đã tăng lên 5.000 tỷ đồng. Tính đến ngày 31/12/2022 tổng nguồn vốn của BHTGVN đạt 95,7 nghìn tỷ đồng, tăng 15,8% so với cùng kỳ năm 2021. Đặc biệt, nguồn thu lãi từ hoạt động đầu tư NVTTNR hàng năm cũng tăng trưởng tích cực, hỗ trợ đắc lực cho việc quay vòng nguồn vốn để tái đầu tư. Về cơ bản, NVTTNR được đầu tư thận trọng trên cả thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp, đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu an toàn và phát triển vốn. Đầu tư NVTTNR hiệu quả không chỉ giúp BHTGVN bảo toàn và duy trì giá trị thực của nguồn vốn, mà còn giúp nâng cao năng lực tài chính để bảo đảm thanh khoản dự phòng chi trả, xử lý và tham gia hỗ trợ quá trình tái cơ cấu tổ chức tín dụng (TCTD). Theo quy định của pháp luật, BHTGVN được đầu tư vào các tài sản rủi ro thấp đảm bảo an toàn nguồn vốn, duy trì thanh khoản và kiểm soát rủi ro.
Những khó khăn trong việc sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi
Khó khăn cơ bản trong việc sử dụng NVTTNR của BHTGVN hiện nay là khả năng sinh lời giảm so với giai đoạn trước khi Luật BHTG có hiệu lực: Năm 2012 mức sinh lời là 11%, năm 2018 còn khoảng 5-6%. Điều này xuất phát từ những nguyên nhân cơ bản sau:
Danh mục đầu tư bị thu hẹp: Như đã đề cập ở trên, trước năm 2013 (chưa có Luật BHTG), danh mục đầu tư của BHTGVN đa dạng hơn bao gồm TPCP; tín phiếu NHNN; gửi tiền tại Kho bạc Nhà nước và NHNN; gửi tiền, mua trái phiếu, tín phiếu của các ngân hàng thương mại (NHTM) Nhà nước và các Ngân hàng TMCP được NHNN xếp loại A.
Từ năm 2013 đến nay (Luật BHTG có hiệu lực), danh mục đầu tư của BHTG gồm: TPCP, tín phiếu NHNN và tiền gửi tại NHNN. Trong khi đó, vẫn còn tồn tại bất cập đối với các loại hình đầu tư mà BHTGVN được phép thực hiện. Trong việc mua TPCP, BHTGVN được phép mua TPCP trên cả 2 thị trường sơ cấp và thứ cấp. Tỷ trọng đầu tư trên thị trường sơ cấp chiếm gần 90%, tuy an toàn nhưng phụ thuộc hoàn toàn vào lịch phát hành của Kho bạc Nhà nước; kỳ hạn, khối lượng gọi thầu; diễn biến lãi suất trên thị trường và nhu cầu đầu tư của các NHTM. Trên thị trường thứ cấp, giá cả không thống nhất; hàng hóa khan hiếm, phụ thuộc vào người bán, nhu cầu và kỳ vọng của thị trường, đặc biệt là các quy định điều kiện để thực hiện đầu tư với BHTGVN còn khá chặt chẽ đã làm mất nhiều cơ hội và giảm hiệu quả đầu tư.
Luật sửa đổi, bổ sung Luật Các TCTD cho phép BHTGVN tham gia sâu hơn vào quá trình tái cơ cấu các TCTD, cụ thể là: Cho vay đặc biệt đối với tổ chức tín dụng được đặt vào kiểm soát đặc biệt và mua trái phiếu dài hạn của tổ chức tín dụng hỗ trợ, tham gia đánh giá tính khả thi của phương án phục hồi tổ chức tín dụng, và tham gia xây dựng phương án phá sản tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt. Tuy nhiên, hiện tại chưa có văn bản hướng dẫn luật; thiếu quy định cụ thể cho việc sử dụng nguồn vốn cho tái cơ cấu, đặc biệt là thiếu quy định về giới hạn nguồn vốn được sử dụng cho mục đích ngoài chi trả, và về vai trò của BHTGVN trong việc quyết định sử dụng nguồn vốn ngoài chi trả.
Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn của BHTGVN
Cơ chế đầu tư nguồn vốn hiệu quả là một nội dung quan trọng đảm bảo ổn định tài chính của tổ chức BHTG. Để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn của BHTGVN theo hướng an toàn, tăng trưởng và hiệu quả, trong thời gian tới, BHTGVN cần triển khai các giải pháp cũng như đề xuất với các cơ quan liên quan hướng dẫn, ban hành quy định cụ thể để xử lý những vướng mắc nêu trên nhằm sử dụng hiệu quả nguồn vốn cho quá trình tái cơ cấu các TCTD, đa dạng hóa các kênh đầu tư.
Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Chiến lược phát triển BHTG) xác định nhiệm vụ quan trọng đầu tiên để nâng cao năng lực tài chính là “nghiên cứu, đề xuất cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật liên quan, đảm bảo đầy đủ cơ sở pháp lý để thực hiện 2 giải pháp về: Tăng vốn điều lệ của BHTGVN lên 10.000 tỷ đồng vào năm 2025 và 15.000 tỷ đồng vào 2030 từ nguồn tự tích luỹ và các nguồn hợp pháp khác; tăng cường năng lực tài chính thông qua việc cho phép BHTGVN đa dạng hoá hình thức, danh mục đầu tư. Nhiệm vụ này gắn việc sửa đổi, bổ sung Luật BHTG với các giải pháp đề xuất sau đây:
Một là, chỉ cho phép sử dụng NVTTNR sẵn có để đầu tư (thay vì nguồn vốn hoạt động như quy định tại Điều 5 Thông tư 20/2020/TT-BTC sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 312/2016/TT-BTC quy định chế độ tài chính đối với BHTGVN). Điều này nhằm đảm bảo việc sửa đổi Luật BHTG vừa có tính kế thừa Điều 31 Luật BHTG (tổ chức BHTG được sử dụng NVTTNR để mua TPCP, tín phiếu NHNN và gửi tiền tại NHNN), vừa giúp giảm thiểu rủi ro khi phạm vi nguồn lực sử dụng cho đầu tư bằng NVTTNR nhỏ hơn nguồn vốn hoạt động.
Hai là, nhìn nhận và xác định “chức năng đầu tư” của BHTGVN theo hướng bổ sung điều khoản về tổ chức BHTG “quản lý và sử dụng NVTTNR để đầu tư đảm bảo an toàn, hiệu quả nhằm phát triển và thu hồi được vốn”. Điều 13 Luật BHTG hiện hành chưa có điều khoản quy định riêng về chức năng đầu tư. Vì vậy, sửa đổi Điều 13 là cần thiết nhằm đảm bảo phản ánh đúng, đủ chức năng, nhiệm vụ và nguyên tắc sử dụng vốn của BHTGVN, phù hợp và đồng bộ với Điều 5 Thông tư số 20. Thực tiễn cho thấy, hoạt động đầu tư là một chức năng quan trọng của tổ chức BHTG. Việc quy định chức năng này trong Luật BHTG sửa đổi sẽ khẳng định vai trò không thể thiếu của hoạt động đầu tư trong các hoạt động nghiệp vụ BHTG, giúp hoàn thiện thể chế về vốn đầu tư, siết chặt kỷ luật sử dụng vốn nhàn rỗi theo hướng bảo toàn và phát triển. Tỷ trọng số tiền đầu tư luỹ kế/tổng nguồn vốn giai đoạn 2013 đến nay luôn ở mức 95-96% đã phản ánh nỗ lực của BHTGVN trong quản lý và sử dụng vốn theo hướng không để lãng phí nguồn tiền nhãn rỗi sẵn có phục vụ đầu tư, quay vòng vốn để tái đầu tư. Quy định về chức năng đầu tư sẽ tạo tiền đề giúp BHTGVN tăng trưởng và phát triển vốn có trách nhiệm hơn.
Ba là, da dạng hoá hình thức và danh mục đầu tư để tăng cường năng lực tài chính. Điều 31 Luật BHTG quy định “tổ chức BHTG được sử dụng NVTTNR để mua TPCP, tín phiếu NHNN và gửi tiền tại NHNN”. Từ năm 2013, danh mục đầu tư của BHTGVN đã có sự thay đổi căn bản theo hướng hơn 99% NVTTNR được đầu tư mua TPCP và chưa đến 1% gửi tiền NHNN. Do lãi suất rất thấp (0,8-1,2%/năm), BHTGVN chỉ gửi tiền NHNN khi chưa có phiên thầu TPCP hoặc không trúng thầu TPCP sơ cấp, hoặc chưa mua được TPCP thứ cấp. BHTGVN chưa mua tín phiếu NHNN do thời gian tổ chức đấu thầu ngắn và không trùng với thời điểm có tiền nhàn rỗi trong khi tín phiếu không được bán trước hạn. Ngoài ra, Thông tư số 16/2019/TT-NHNN chỉ cho phép BHTGVN mua tín phiếu NHNN thứ cấp với kỳ hạn rất ngắn, lãi suất thấp và rất ít đơn vị chào bán. Như vậy, Luật BHTG đã thu hẹp danh mục đầu tư (từ 6 công cụ đầu tư thời kỳ 2000-2008, 8 công cụ 2008-2012 xuống còn 3 công cụ – với duy nhất TPCP còn có thể đem lại doanh thu).
Như vậy, hoạt động đầu tư của BHTGVN đã và đang phải đối mặt với nhiều khó khăn do danh mục đầu tư bị thu hẹp. Việc sửa đổi, bổ sung Luật BHTG nhằm cho phép BHTGVN được đa dạng hoá danh mục đầu tư là cần thiết để BHTGVN có thể được sử dụng NVTTNR để đầu tư theo đúng định hướng được đề xuất trong Chiến lược phát triển BHTG.
Cụ thể, bên cạnh các công cụ đầu tư đang thực hiện theo quy định hiện hành (Luật BHTG) nhằm đảm bảo tính kế thừa, cần: Bổ sung các hình thức và kênh mới của các công cụ đầu tư đang thực hiện nhằm đảm bảo thống nhất giữa các văn bản pháp lý, đặc biệt là đồng bộ với Thông tư số 20 ban hành sau Luật BHTG; đề xuất tiếp tục cho phép các công cụ đầu tư đã được thực hiện trước đây; đề xuất thêm mới một số công cụ đầu tư chưa thực hiện cho phù hợp với Chiến lược phát triển BHTG, trong đó danh mục đầu tư được đề xuất chia theo 2 giai đoạn. Giai đoạn 2021-2025 có 6 nhóm công cụ - kênh - hình thức đầu tư bao gồm: Mua và bán TPCP; Mua tín phiếu NHNN từ TCTD (mua tín phiếu NHNN trên thị trường thứ cấp); Gửi tiền tại NHNN, rút tiền tại NHNN; Gửi tiền tại các NHTM, rút tiền gửi tại các NHTM; Mua trái phiếu, tín phiếu của các NHTM và bán trái phiếu, tín phiếu của các NHTM; và Mua và bán kỳ phiếu, chứng chỉ tiền gửi của các NHTM. Giai đoạn từ năm 2025 có 1 nhóm công cụ - kênh – hình thức đầu tư là Mua và bán trái phiếu chính quyền địa phương.
Bốn là, tăng vốn điều lệ lên 10.000 tỷ đồng vào 2025 và 15.000 tỷ đồng vào 2030 nhằm đảm bảo tài chính cho BHTGVN thực hiện tốt nhất các nhiệm vụ cũng như có thêm nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ chính trị mới được giao phó là tham gia cơ cấu lại, từ đó giúp củng cố và tăng cường năng lực tài chính, nâng cao vị thế - góp phần duy trì niềm tin của người gửi tiền. Điều này phù hợp với Chiến lược phát triển BHTG cũng như phù hợp với xu hướng phát triển chung của ngành ngân hàng. Theo tính toán, trong giai đoạn 2021-2030, Quỹ đầu tư phát triển (sử dụng cho mục đích tăng vốn điều lệ) dự kiến chỉ tích lũy thêm được khoảng 800 tỷ đồng và như vậy sẽ đạt giá trị khoảng 1,1 nghìn tỷ đồng vào năm 2025 và khoảng 1,6 nghìn tỷ đồng vào năm 2030. Nếu tính cả mức vốn điều lệ 5 nghìn tỷ đồng hiện tại, đến năm 2030, Quỹ đầu tư phát triển sẽ chỉ đạt mức khoảng 6,6 nghìn tỷ đồng – thấp hơn nhiều mục tiêu 10 nghìn tỷ đồng và 15 nghìn tỷ đồng.
Để hiện thực hoá mục tiêu đề ra và đảm bảo có nguồn lực tài chính đủ mạnh để đáp ứng yêu cầu phát triển trong trung và dài hạn, BHTGVN phải được phép trích 100% thu từ hoạt động đầu tư NVTTNR vào thu nhập để tạo nguồn tích lũy bổ sung vốn điều lệ như quy định áp dụng trước Luật BHTG. Có thể tính phương án phân chia cho 2 quỹ gồm Quỹ đầu tư phát triển (để tăng vốn điều lệ và tăng quy mô vốn chủ sở hữu) và Quỹ dự phòng nghiệp vụ để thực hiện chi trả khi xảy ra đổ vỡ. Dựa trên phương án này, BHTGVN tính toán đến năm 2025, lũy kế Quỹ đầu tư phát triển sẽ là khoảng 6,5 nghìn tỷ đồng; đến năm 2030 là khoảng 16 nghìn tỷ đồng - đáp ứng được mục tiêu tăng vốn điều lệ theo nội dung đề xuất trong Dự thảo Chiến lược phát triển BHTG; ngoài ra góp phần bổ sung vốn nhàn rỗi cho đầu tư và thực hiện các nhiệm vụ.
Các giải pháp đề xuất nêu trên vừa có tính căn cơ trong ngắn hạn vừa đảm bảo sự bền vững trong trung và dài hạn dựa trên lộ trình thực hiện hợp lý sẽ giúp BHTGVN có thể hiện thực hoá các mục tiêu phát triển BHTG, qua đó duy trì và củng cố niềm tin công chúng, góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn và lành mạnh hoạt động ngân hàng theo định hướng của Chiến lược phát triển BHTG.
