Ngăn chặn vi phạm pháp luật liên quan đến “tín dụng đen”

Cho vay tiêu dùng chính thống gặp khó

Theo NHNN, dư nợ tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính đang sụt giảm mạnh, khoảng 40% so với cuối năm ngoái. Tính đến cuối tháng 9, tổng dư nợ cho vay của các công ty tài chính chỉ còn 134.000 tỷ đồng. Trong khi đó, nợ xấu vay tiêu dùng tăng 10-15% khiến các công ty tài chính không dám cho vay.

Hiện nay, có 2 hình thức vay phổ biến các đối tượng dụ dỗ người dân tham gia là vay qua ứng dụng và vay trên website. Nếu vay qua ứng dụng, người dân sẽ phải mở quyền truy cập về các thông tin cá nhân như danh bạ, tin nhắn, đồng bộ Google và lịch sử cuộc gọi. Còn vay qua website, người dân sẽ phải để lại đường dẫn tới trang cá nhân Facebook, Zalo và lịch sử cuộc gọi trong vòng 6 tháng. Khi đến hạn không thanh toán, nhóm đòi nợ sẽ truy cập theo danh bạ, lấy số điện thoại gọi điện khủng bố người thân, bạn bè, ép người vay trả tiền. Nhiều trường hợp còn bị dọa tung ảnh cá nhân, tin nhắn hội thoại lên mạng xã hội để bêu xấu. Do đó, trong các hội nhóm này thường bày cách cho các thành viên “bùng” nợ bằng cách tìm mua sim ảo, “nuôi” Facebook, Zalo ảo, dùng CMND giả và “cày” danh bạ ảo…

Các đối tượng trong những hội nhóm này thường nhận CMND/CCCD giả, nhận “cày” ứng dụng vay tiền online, bán tài khoản Facebook ảo, bán danh bạ giả, nhận gọi điện trấn an người thân…Với CMND giả và danh bạ mới, người vay dễ dàng vay tiền mà không sợ bị ảnh hưởng đến gia đình, người thân. Thậm chí có thành viên còn rao bán sẵn bộ hồ sơ “đẹp” để vay tiền qua app với mức chi phí nhỏ.

Cũng từ đó, xuất hiện tình trạng nhiều người vay online có ý định vay tiền qua app, website rồi “bùng”, bất chấp những hệ lụy như người thân, bạn bè bị làm phiền, đe dọa, hậu quả về mặt pháp lí. Mặt khác, bên trong các hội nhóm bày cách “bùng” nợ app cũng tiềm ẩn những chiêu trò để lừa bịp người nhẹ dạ. Đã có trường hợp do quá túng quẫn, thiếu hiểu biết nghe theo lời dụ dỗ rồi mất tiền vì trả phí cho “dịch vụ tư vấn bùng app” mà không vay được đồng nào.

Không chỉ đối diện với nguy cơ tiền mất tật mang, người dân thực hiện “bùng nợ” có khả năng còn phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Cụ thể, hành vi sử dụng chứng minh nhân dân giả, đưa ra những thông tin không đúng về nhân thân, thông tin sai về công việc, lợi dụng app vay tiền để vay tiền với mục đích sử dụng chi tiêu cá nhân, đến thời hạn trả nợ nhưng không trả, được thể hiện qua các hành vi như bùng nợ, tắt máy, bỏ trốn, tìm mọi cách để trốn tránh không trả nợ theo đúng quy định, điều kiện của app…, có dấu hiệu của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự năm 2015. Bên cạnh đó, những người kích động, xúi giục, “vẽ đường cho hươu chạy” cách lừa đảo, hoặc cung cấp những điều kiện cần thiết cho người thực hiện hành vi lừa đảo nêu trên, có thể bị xử lý hình sự với vai trò đồng phạm.

Để tín dụng tiêu dùng phát triển lành mạnh, an toàn

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký ban hành Công điện số 766/CĐ-TTg ngày 24/8/2023 về việc tăng cường các giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý hoạt động “tín dụng đen”. Trong đó, Thủ tướng yêu cầu NHNN tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an ứng dụng dữ liệu dân cư đẩy mạnh công tác rà soát, xác thực các tài khoản ngân hàng, xử lý triệt để tình trạng sử dụng tài khoản "ảo" để hoạt động "tín dụng đen".

NHNN và Bộ Công an đã phối hợp tích cực, chặt chẽ, triển khai nhiều giải pháp trong công tác đấu tranh, phòng ngừa tội phạm ngân hàng cũng như hoạt động liên quan đến “tín dụng đen” và triển khai Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến 2030 (Đề án 06/QĐ-TTg). Theo đó, NHNN và Bộ Công an đã ký kết Kế hoạch triển khai các nhiệm vụ tại Đề án (Kế hoạch 01) ngày 24/4/2023 với 11 nhiệm vụ lớn được chi tiết hoá từng nội dung công việc gồm: Làm sạch dữ liệu khách hàng, xác minh khách hàng, giải pháp chấm điểm tín dụng... Chính vì vậy, việc triển khai hiệu quả các nhiệm vụ tại Kế hoạch 01 có ý nghĩa quan trọng, góp phần thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Công điện 766/CĐ-TTg. Với mục đích đề ra giải pháp để công dân yếu thế được tiếp cận nhanh nguồn vốn chính thống, lãi suất phù hợp, giảm thiểu tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến “tín dụng đen”, Bộ Công an đã giao Trung tâm nghiên cứu, ứng dụng dữ liệu dân cư và căn cước công dân (CCCD) thuộc Trung tâm dữ liệu quốc gia về dân cư xây dựng giải pháp đánh giá khả tín khách hàng vay.

Trước đó, nhằm tăng cường khả năng tiếp cận vốn ngân hàng cho người dân, doanh nghiệp, mới đây, NHNN đã ban hành Thông tư 06/2023/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 (Thông tư 39) quy định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng (TCTD) đối với khách hàng. Thông tư 06 đã bổ sung thêm 01 Mục riêng quy định cụ thể về hoạt động cho vay bằng phương tiện điện tử của TCTD đối với khách hàng và sửa đổi, bổ sung một số điều khoản khác để phù hợp hình thức cho vay này nhằm tạo thuận lợi hơn nữa cho TCTD trong việc triển khai hoạt động cho vay bằng phương tiện điện tử đảm bảo an toàn, hiệu quả. Điều này cũng phù hợp với quy định tại Luật Các TCTD năm 2010 (đã được sửa đổi, bổ sung) và định hướng, chủ trương, chuyển đổi số của ngành Ngân hàng. Thông tư 06 sẽ thúc đẩy các TCTD ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số hơn nữa vào hoạt động cho vay, từ đó rút ngắn quy trình, thủ tục, khách hàng vay không phải đến ngân hàng, rất dễ dàng và thuận lợi để tiếp cận các khoản vốn vay với thời gian nhanh hơn, thuận tiện hơn. Đây là những quy định sẽ tạo ra những tín hiệu tích cực cho việc phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng và hoạt động sản xuất kinh doanh tại Việt Nam.

Để kiểm soát nguồn dữ liệu định danh trong hoạt động eKYC phục vụ việc cho vay bằng phương tiện điện tử, NHNN quy định cho phép TCTD triển khai eKYC khách hàng vay vốn dựa trên việc khai thác dữ liệu định danh cá nhân được xác thực bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư (CSDLQGvDC), Cơ sở dữ liệu quốc gia về căn cước công dân (CSDLQGvCCCD) hoặc bởi tổ chức cung cấp dịch vụ xác thực điện tử theo quy định của pháp luật về định danh và xác thực điện tử.

Thời gian tới, NHNN tiếp tục tham mưu cơ quan có thẩm quyền ban hành, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật trong các lĩnh vực của ngành ngân hàng dễ bị các đối tượng lợi dụng để hoạt động tín dụng đen như vay trực tuyến, vay ngang hàng, trung gian thanh toán, ví điện tử, đầu tư, kinh doanh dịch vụ tài chính…

Để thị trường tài chính tiêu dùng phát triển lành mạnh và bền vững, các chuyên gia kiến nghị cần xây dựng khung khổ pháp lý không chỉ bảo vệ người tiêu dùng tài chính mà còn nâng cao nghĩa vụ của người đi vay với TCTD; đồng thời có các biện pháp hữu hiệu, chặt chẽ để bên đi vay phải thực hiện đúng nghĩa vụ, không thể chây ỳ.

Bên cạnh đó, các cấp có thẩm quyền nên xem xét sửa đổi các quy định của Điều 201 Bộ luật Hình sự (tội Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự) theo hướng tăng nặng hình phạt tương ứng với số tiền thu lời bất chính.

Về lãi suất, Việt Nam cần có quy định giới hạn trần lãi suất cho vay và giới hạn các loại phí quản lý khoản vay để cân bằng quyền lợi chính đáng giữa bên vay và bên cho vay. Kinh nghiệm một số nước như tại Nhật Bản, trần lãi suất vay tiêu dùng là 20%/năm. Còn ở Ấn Độ, lãi vay tiêu dùng dao động trong khoảng 12-48%/năm; tại Brazil là 30-70%; tại Mỹ, chỉ khoảng 8-36%/năm; Trung Quốc áp dụng từ 10-40%/năm. Bởi các quốc gia trên cho rằng, việc kiểm soát lãi vay với việc áp dụng lãi suất trần các khoản vay tiêu dùng sẽ giúp hạn chế rủi ro tín dụng tiêu dùng.

Bộ Công an tiếp tục chỉ đạo Công an các đơn vị, địa phương đẩy mạnh công tác phòng ngừa nghiệp vụ, kịp thời phát hiện, xác minh, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm liên quan đến hoạt động tín dụng đen; tiếp tục phối hợp NHNN trong triển khai Đề án 06, hướng dẫn các TCTD khai thác CSDLQGvDC, CSDLQgvCCCD trong công tác rà soát, xác thực tài khoản ngân hàng, phối hợp xử lý tình trạng sử dụng tài khoản "ảo" để hoạt động "tín dụng đen". Trước mắt, hoàn tất việc xác thực, làm sạch và loại bỏ SIM “rác”, tài khoản ngân hàng “ảo”; xác thực thông tin các tài khoản trên không gian mạng.

Các Bộ, ngành cần phối hợp rà soát, phát hiện, yêu cầu doanh nghiệp có liên quan tăng cường kiểm duyệt, gỡ bỏ, cấm hoạt động đối với các ứng dụng, website liên quan đến hoạt động tín dụng đen; có phương án sao lưu, phục hồi dữ liệu phục vụ công tác điều tra, xử lý tội phạm; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm của các cá nhân, doanh nghiệp có liên quan theo quy định pháp luật hiện hành. 

Phía các NHTM, công ty tài chính cần làm tốt công tác truyền thông, nhất là truyền thông cho người dân hiểu rõ hậu quả của “tín dụng đen”, phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng phù hợp hướng đến người nghèo, người yếu thế, công nhân, người lao động; nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng chính thức cho người dân.

Hà Linh