Trang Chủ
Ngày 18/6/2012, tại kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa XIII, Luật BHTG đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013. Theo đó, Chính phủ quy định khung phí BHTG theo đề nghị của Ngân hàng Nhà nước. Căn cứ khung phí BHTG, Ngân hàng Nhà nước quy định mức phí BHTG cụ thể đối với các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này.
Phí bảo hiểm tiền gửi là khoản tiền mà tổ chức tham gia BHTG phải nộp cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi để bảo hiểm cho tiền gửi của người gửi tiền tại tổ chức tham gia BHTG. Mục đích của thu phí bảo hiểm tiền gửi là để hình thành nguồn quỹ có sẵn giúp xử lý kịp thời đổ vỡ ngân hàng và thực hiện mục tiêu bảo vệ người gửi tiền. Nguồn vốn này bảo đảm hạn chế, hoặc không phải sử dụng ngân sách nhà nước để chi trả cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi gặp vấn đề.
Hiện nay, trên thế giới có hai hệ thống phí BHTG được áp dụng đó là hệ thống phí đồng hạng và hệ thống phí trên cơ sở rủi ro.
Phí đồng hạng: là mức phí BHTG áp dụng chung cho tất cả các tổ chức tham gia BHTG trong cùng một hệ thống BHTG của quốc gia. Đây là phương thức tính phí BHTG được sử dụng đầu tiên trong lịch sử hoạt động BHTG. Phương thức này có ưu điểm trong triển khai thực hiện nhưng cũng có những hạn chế nhất định. Ưu điểm lớn nhất của phương thức này là chi phí thấp và tiện lợi khi tổ chức BHTG có ít thông tin về tổ chức tham gia BHTG trong trường hợp các tổ chức BHTG mới được thành lập. Trên thế giới, đa số các hệ thống BHTG đều áp dụng phương thức tính phí này trong giai đoạn mới đi vào hoạt động. Tuy nhiên, hạn chế của phương thức này là không có tác dụng khuyến khích các tổ chức tham gia BHTG nâng cao chất lượng hoạt động và có thể tạo ra rủi ro đạo đức.
Phí BHTG trên cơ sở rủi ro: Theo phương thức thu phí này, cơ sở để xác định tỷ lệ phí BHTG là kết quả đánh giá, phân loại tổ chức tham gia BHTG theo mức độ tín nhiệm. Tổ chức nào hoạt động với mức độ rủi ro cao hơn sẽ phải chịu tỷ lệ phí BHTG cao. Ngược lại, tổ chức nào hoạt động tốt, rủi ro thấp sẽ được áp dụng tỷ lệ phí BHTG thấp. Phí BHTG trên cơ sở rủi ro có nhiều ưu việt, như tạo được cơ chế đối xử bình đẳng giữa các tổ chức tham gia BHTG, thể hiện xu thế thị trường trong hoạt động BHTG, hạn chế được rủi ro đạo đức phát sinh, đồng thời thúc đẩy tổ chức BHTG phải đưa ra nhiều thông tin và có phương pháp để đo lường rủi ro chính xác hơn. Để áp dụng phí BHTG trên cơ sở rủi ro đòi hỏi tổ chức BHTG cần xác định một cách chính xác mức độ rủi ro cho từng tổ chức tham gia BHTG, hoạt động này đòi hỏi chi phí lớn và nguồn nhân lực có kỹ năng cao.
Tại một số quốc gia, mức phí đồng hạng được áp dụng trong giai đoạn đầu, nhưng sau một thời gian ngắn hoạt động, khi tổ chức bảo hiểm tiền gửi tích lũy đủ nguồn lực, kinh nghiệm, có khả năng đánh giá, xếp hạng, phân loại các tổ chức tham gia BHTG một cách phù hợp đã triển khai thu phí theo mức độ rủi ro. Điều này cũng chính là kiến nghị của các tổ chức tham gia BHTG để nâng cao động lực quản trị rủi ro, bảo đảm công bằng cho các tổ chức tham gia, từ đó, nâng cao sự an toàn, lành mạnh của hệ thống.
Ở Mỹ, Tổng công ty BHTG liên bang Mỹ (FDIC) được thành lập và đi vào hoạt động ngày 1/1/1934. Ngay từ khi mới thành lập, các ngân hàng tham gia FDIC phải nộp phí hàng năm ở một mức như nhau bằng 1% trên số dư tiền gửi thuộc đối tượng bảo hiểm nhưng chỉ phải đóng trước 0,5% số dư tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm, phần còn lại sẽ phải đóng khi FDIC yêu cầu. Đến tháng 01/1993, FDIC áp dụng hình thức tính phí theo mức độ rủi ro của mỗi tổ chức tham gia BHTG. Mức phí hàng năm áp dụng đối với tổ chức tham gia BHTG dao động trong khoảng từ 0,00% đến 0,27% của tổng số dư tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm tại mỗi ngân hàng, từ ngày 01/01/2009, mức phí áp dụng từ 12% - 50% trên 100 USD tiền gửi.
Việc thực hiện thu phí các tổ chức tham gia BHTG theo mức độ rủi ro sau một thời gian dài hoạt động chứng tỏ FDIC đã có quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng và đưa ra quyết định hợp lý. Mức độ rủi ro được xác định bằng cách phân tích tiềm năng phát triển trong quá trình hoạt động, mở rộng quy mô và bằng cách chọn lọc, đánh giá các thông tin về các tổ chức tham gia BHTG thông qua quá trình giám sát. Như vậy, việc áp dụng thu phí trên cơ sở rủi ro góp phần phản ánh rõ hơn năng lực hoạt động của từng tổ chức tham gia BHTG, thúc đẩy các tổ chức này hoạt động hiệu quả hơn để được hưởng mức phí thấp.
Trên thế giới đã có hơn 60 quốc gia đang áp dụng phí BHTG dựa trên mức độ rủi ro của ngân hàng và con số này vẫn đang tăng lên. Đối với những quốc gia áp dụng hệ thống phí điều chỉnh theo mức độ rủi ro, hệ thống này sẽ bảo đảm công bằng giữa các tổ chức tham gia BHTG. Bởi nguyên tắc thu phí là tổ chức có mức độ rủi ro cao thì phải đóng mức cao hơn, từ đó, tạo động lực nâng cao chất lượng quản trị rủi ro của tổ chức tham gia BHTG, tuân theo nguyên tắc thị trường.
Tại nước ta, Nghị định 89/1999/NĐ-CP ngày 1/9/1999 của Chính phủ về BHTG và Nghị định 109/2005/NĐ-CP ngày 24/8/2005 của Chính phủ về việc sửa đổi bổ sung một số Điều của Nghị định 89 có quy định: Tổ chức tham gia BHTG phải nộp phí BHTG theo mức 0,15%/năm tính trên số dư bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG.
Việc áp dụng mức phí đồng hạng trong giai đoạn đầu triển khai BHTG đã giúp tổ chức BHTG dễ dàng trong quản lý, dễ tính và thu phí. Tuy nhiên, BHTGVN thành lập và đi vào hoạt động hơn 10 năm, nếu áp dụng mức phí đồng hạng trong một thời gian dài sẽ như một sự bao cấp cho những ngân hàng yếu kém, không tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh giữa các ngân hàng trong hệ thống và dẫn đến một nghịch lý các ngân hàng gặp một số khó khăn về thanh khoản đã đẩy lãi suất huy động lên cao, đặt người gửi tiền vào rủi ro và có thể gây mất an toàn hệ thống ngân hàng. Mặt khác, việc thu phí cố định và ở mức thấp trong khi lượng tiền gửi được bảo hiểm tăng nhanh làm giảm khả năng xử lý của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Điều này cũng trái với xu hướng trên thế giới, phí BHTG được áp dụng theo phân loại ngân hàng, ngân hàng nào hoạt động yếu kém và nguy cơ rủi ro lớn thì mức phí bảo hiểm sẽ cao hơn. Hơn nữa, khi nền kinh tế chuyển mạnh sang kinh tế thị trường, hội nhập khiến cho hệ thống tài chính ngân hàng phát triển mạnh mẽ, nhưng những tác động tiêu cực cũng sẽ có ảnh hưởng nhiều hơn với mức độ rủi ro cao hơn. Quá trình đó cũng tạo khoảng cách về rủi ro giữa các tổ chức tín dụng ngày càng lớn hơn.
Luật BHTG có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013 sẽ khắc phục được hạn chế trong cách tính phí đồng hạng như hiện nay, đồng thời sẽ giảm thiểu rủi ro, tăng tính minh bạch và góp phần tăng cường ổn định an toàn đối với hệ thống tài chính quốc gia.
Đối với tổ chức tham gia BHTG, việc tính phí bảo hiểm theo mức độ rủi ro sẽ tạo một sân chơi cạnh tranh lành mạnh cho các tổ chức tín dụng, tạo động lực khuyến khích các tổ chức này hoạt động an toàn hơn để được hưởng mức phí BHTG thấp.
Đối với người gửi tiền, phí BHTG theo mức độ rủi ro sẽ phản ánh năng lực của tổ chức tham gia BHTG, là cơ sở để người gửi tiền có nhiều lựa chọn khi tham gia gửi tiền, nâng cao niềm tin đối với tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính quốc gia, từ đó quyền lợi được bảo vệ tốt hơn.
Như vậy, phí BHTG theo mức độ rủi ro phản ánh đúng quy luật của thị trường, phù hợp với thông lệ quốc tế, thực sự giảm thiểu rủi ro cho chính tổ chức tham gia BHTG và người gửi tiền, góp phần đảm bảo an toàn của cả hệ thống tài chính ngân hàng.
Tài liệu tham khảo:
- Nghị định số 89/NĐ-CP ngày 01/9/1999 của Chính phủ về bảo hiểm tiền gửi và Nghị định 109/NĐ-CP ngày 24/8/2005 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 89/NĐ-CP ngày 01/9/1999.
- Luật Bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 3 ngày 19/6/2012.
- Bảo hiểm tiền gửi Nguyên lý, thực tiễn và định hướng, TS Nguyễn Thị Kim Oanh.
- Một số thông tin tham khảo trong các bài viết trên các website.
