Sớm sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm tiền gửi để Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại tổ chức tín dụng yếu kém

Vai trò của tổ chức BHTG trong xử lý/cơ cấu lại TCTG yếu kém

Xử lý/cơ cấu lại các TCTD yếu kém là vấn đề khó khăn, phức tạp, đặt ra những thách thức rất lớn cho Chính phủ và các cơ quan trong Mạng an toàn tài chính ở các quốc gia. Thực tiễn ở nhiều nước trên thế giới cho thấy, để xử lý/cơ cấu lại thành công TCTD yếu kém cần có sự kết hợp của nhiều yếu tố như: có hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, thống nhất; phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ và phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan trong Mạng an toàn tài chính, trong đó có tổ chức BHTG; kế hoạch, kịch bản xử lý được chuẩn bị kỹ lưỡng, đồng thời có sự linh hoạt trong việc áp dụng các giải pháp ứng phó phù hợp với diễn biến thực tế; sẵn sàng các nguồn lực cần thiết để hỗ trợ việc xử lý TCTD yếu kém; vấn đề truyền thông…

Tại nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có một số quốc gia ở khu vực châu Á như Indonesia, Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản… nhiệm vụ và vai trò của tổ chức BHTG trong quá trình xử lý/cơ cấu lại các TCTD yếu kém được quy định khá rõ ràng, chi tiết trong các đạo luật, giúp các tổ chức BHTG tham gia hiệu quả vào quá trình xử lý/cơ cấu lại các TCTD yếu kém..

Indonesia có 3 đạo luật quy định nhiệm vụ của Tổng Công ty BHTG Indonesia (IDIC) trong quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém, bao gồm: Luật BHTG; Luật Phòng ngừa và xử lý khủng hoảng hệ thống tài chính; Luật Phát triển và tăng cường lĩnh vực tài chính. Trong đó, Luật BHTG, Luật Phòng ngừa và xử lý khủng hoảng hệ thống tài chính giao nhiệm vụ cho IDIC trong giai đoạn khủng hoảng tài chính, bao gồm việc tham gia tiếp cận sớm với các ngân hàng có vấn đề, chịu trách nhiệm quản lý chương trình cơ cấu lại ngân hàng. Luật Phát triển và tăng cường lĩnh vực tài chính đưa ra khuôn khổ thống nhất về quy trình cơ cấu lại các TCTD và vai trò của các đơn vị trong mạng an toàn tài chính, trong đó có IDIC.

Luật BHTG Đài Loan được sửa đổi năm 2007 và năm 2010 đã bổ sung những quy định cho phép Tổng Công ty BHTG Đài Loan (CDIC) tham gia quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém với các nhiệm vụ như hỗ trợ tài chính, thành lập ngân hàng bắc cầu, tạm ứng chi trả, chi trả.

Đạo luật Bảo vệ người gửi tiền Hàn Quốc có quy định về các hình thức hỗ trợ tài chính của Tổng Công ty BHTG Hàn Quốc (KDIC) đối với các TCTD có vấn đề; KDIC cũng làm trung gian cho việc sáp nhập, chuyển giao hoặc tiếp quản hoạt động kinh doanh của một TCTD mất khả năng thanh toán. Ngoài ra, Hàn Quốc cũng quy định về khung pháp lý để xử lý các TCTD mất khả năng thanh toán tại Đạo luật về cải thiện cơ cấu của ngành tài chính.

Luật BHTG Nhật Bản cũng có những quy định cụ thể việc Tổng công ty BHTG Nhật Bản (DICJ) tham gia cơ cấu lại đối với các TCTD không có tầm quan trọng hệ thống và các TCTD có tầm quan trọng hệ thống.

Tại Việt Nam, ngay sau khi được thành lập theo Quyết định số 218/1999/QĐ-TTg ngày 9/11/1999 của Thủ tướng Chính phủ, BHTGVN đã tham gia chi trả tiền bảo hiểm cho hàng ngàn người gửi tiền tại các quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) bị giải thể bắt buộc và tham gia hoạt động thanh lý các quỹ bị giải thể. BHTGVN cũng đã cho vay hỗ trợ, giúp nhiều QTDND vượt qua giai đoạn khó khăn, góp phần củng cố lòng tin của nhân dân trong bối cảnh hệ thống ngân hàng đang gặp nhiều khó khăn do tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực châu Á năm 1997.

Trong những năm qua, thực hiện quy định tại Luật BHTG 2012, Luật Các TCTD 2017, BHTGVN đã tích cực tham gia vào quá trình cơ cấu lại các TCTD yếu kém được kiểm soát đặc biệt (KSĐB) với các nhiệm vụ như: (i) Thực hiện miễn nộp phí BHTG cho các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi (TCTGBHTG) được KSĐB sau khi NHNN có quyết định đặt các TCTGBHTG này vào tình trạng KSĐB; (ii) Cử người tham gia Ban KSĐB tại các TCTGBHTG được KSĐB theo yêu cầu của NHNN (từ năm 2013 đến nay, đã có 80 lượt cán bộ BHTGVN tham gia các Ban KSĐB tại các QTDND được KSĐB); (iii) Tham gia đánh giá tính khả thi phương án phục hồi đối với một số QTDND được KSĐB; (iv) Cử nhân sự để NHNN chỉ định giữ chức danh Giám đốc tại 1 QTDND được KSĐB và đang tiếp tục phối hợp với NHNN khu vực  để cử nhân sự tham gia quản trị, điều hành đối với các QTDND khác được KSĐB[1].

Những yêu cầu, nhiệm vụ mới đối với BHTGVN

Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2021-2025” ban hành theo Quyết định 689/QĐ-TTg ngày 6/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ xác định, một trong các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu là nghiên cứu bổ sung chức năng, nhiệm vụ của BHTGVN được tham gia cơ cấu lại TCTD yếu kém; huy động và sử dụng mọi nguồn lực để hỗ trợ cơ cấu lại các TCTD yếu kém, trong đó có nguồn lực từ quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN.

Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định 1660/QĐ-TTg  ngày 30/12/2022 cũng xác định nhiệm vụ của BHTGVN là tham gia, phối hợp chặt chẽ với NHNN Việt Nam trong quá trình KSĐB đối với các TCTGBHTG yếu kém, nhằm đảm bảo quyền lợi của người gửi tiền…

Đặc biệt, Luật Các TCTD 2024 và các Thông tư hướng dẫn của NHNN đã quy định khá nhiều nhiệm vụ cho BHTGVN trong quá trình tham gia cơ cấu lại các TCTD yếu kém, cụ thể như:

Cử người để NHNN chi nhánh chỉ định Chủ tịch, thành viên khác của Hội đồng quản trị; Trưởng ban, thành viên khác của Ban kiểm soát; Giám đốc, Phó giám đốc và các chức danh tương đương theo quy định tại điều lệ của QTDND được KSĐB theo yêu cầu của NHNN;

Tham gia xây dựng phương án cơ cấu lại TCTD được KSĐB với các nội dung: Tham gia đánh giá tính khả thi phương án phục hồi, phương án sáp nhập, hợp nhất, chuyển nhượng toàn bộ cổ phần, phần vốn góp đối với QTDND được KSĐB;  tham gia xây dựng phương án phá sản TCTD được KSĐB; phối hợp với Ban KSĐB, TCTD được KSĐB đề xuất NHNN trình Thủ tướng Chỉnh phủ quyết định hạn mức chi trả BHTG cho người gửi tiền; phối hợp với Ban KSĐB, QTDND được KSĐB và Ngân hàng Hợp tác xã (NHHTX) hoàn thiện phương án phá sản QTDND được KSĐB sau khi Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức trả tiền BHTG;

Cho vay đặc biệt Ngân hàng thương mại (NHTM), NHHTX, Tổ chức tài chính vi mô (TCTCVM) để hỗ trợ thực hiện phương án phục hồi; cho vay đặc biệt NHTM được chuyển giao bắt buộc để thực hiện phương án chuyển giao bắt buộc; cho vay đặc biệt đối với NHTM, NHHTX, QTDND, TCTCVM khi bị rút tiền hàng loạt;

Mua trái phiếu dài hạn của TCTD nhận chuyển giao bắt buộc;

Được vay đặc biệt từ NHNN trong trường hợp quỹ dự phòng nghiệp vụ của tổ chức BHTG không đủ chi trả cho người gửi tiền sau khi phương án phá sản TCTD được phê duyệt; xây dựng phương án tăng phí BHTG để bù đắp phần vay đặc biệt; sử dụng tiền trả nợ vay đặc biệt của TCTD, nguồn thu từ bán giấy tờ có giá do BHTGVN nắm giữ, từ thanh lý tài sản của TCTD vay đặc biệt, phí BHTG để ưu tiên hoàn trả nợ vay đặc biệt cho NHNN.

Sửa đổi, bổ sung Luật BHTG - vấn đề cấp thiết

Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung nhiều quy định mới, tạo cơ sở pháp lý rất quan trọng để BHTGVN tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại các TCTD yếu kém. Tuy nhiên, nhiều nhiệm vụ, quyền hạn của tổ chức BHTG quy định tại Luật Các TCTD 2024 chưa được quy định tại Luật BHTG, như: Quy định về cử người để giữ chức danh quản trị, điều hành QTDND được KSĐB theo yêu cầu của NHNN; quy định về tham gia xây dựng phương án cơ cấu lại TCTD được KSĐB; quy định về cho vay đặc biệt của BHTGVN; quy định BHTGVN được vay đặc biệt từ NHNN trong trường hợp số tiền trong quỹ dự phòng nghiệp vụ của tổ chức BHTG không đủ chi trả cho người gửi tiền sau khi phương án phá sản TCTD được phê duyệt.

Do đó, để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất giữa các văn bản quy phạm pháp luật, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng cho BHTGVN tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại các TCTD yếu kém, cần khẩn trương bổ sung, sửa đổi Luật BHTG.

Bên cạnh đó, để BHTGVN có thể tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém, việc bổ sung, sửa đổi cơ chế tài chính để giúp tăng cường nguồn lực tài chính cho BHTGVN là rất cần thiết.  Điều này phù hợp với mục tiêu nâng cao năng lực tài chính cho tổ chức BHTG đã đề ra tại Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến 2030.

Có thể thấy, với cơ chế tài chính hiện nay, việc tăng cường nguồn lực tài chính cho BHTGVN gặp không ít khó khăn do: (i) Số tiền được trích lập vào Quỹ đầu tư phát triển hàng năm rất hạn chế, sẽ không có đủ nguồn lực tích lũy để bổ sung tăng vốn điều lệ cho BHTGVN lên 15.000 tỷ đồng vào năm 2030 như nhiệm vụ đề ra tại Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến 2030 (theo định hướng, Nhà nước sẽ không cấp ngân sách để bổ sung vốn điều lệ, việc tăng vốn điều lệ chủ yếu dựa vào nguồn tích lũy từ quỹ đầu tư phát triển) (ii) Theo quy định tại Luật BHTG 2012, tổ chức BHTG chỉ được sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để mua trái phiếu Chính phủ, tín phiếu NHNN và gửi tiền tại NHNN Việt Nam. Hiện tại, 99% nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của BHTGVN được đầu tư vào trái phiếu Chính phủ. Tuy nhiên, việc đầu tư vào trái phiếu Chính phủ trong những năm gần đây gặp khó khăn, nguồn thu từ trái phiếu Chính phủ giảm do lãi suất thấp, điều này ảnh hưởng lớn đến nguồn thu của BHTGVN và tốc độ tăng trưởng của Quỹ dự phòng nghiệp vụ.   

Từ những nội dung nêu trên, để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất giữa các văn bản quy phạm pháp luật, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, thuận lợi cho BHTGVN tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém, cần sớm rà soát bổ sung, sửa đổi Luật BHTG, trong đó xem xét sửa đổi, bổ sung một số nội dung sau:

Thứ nhất, bổ sung các quy định về quyền và nghĩa vụ của BHTGVN trong việc cử người đủ tiêu chuẩn, điều kiện để giữ chức danh Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc và chức danh quản lý, điều hành khác của QTDND được KSĐB theo yêu cầu của NHNN; việc tham gia vào quá trình xây dựng phương án cơ cấu lại TCTD yếu kém.

Thứ hai, sửa đổi, bổ sung các quy định về việc BHTGVN tham gia vào quá trình cơ cấu lại các TCTD yếu kém thống nhất với quy định tại Luật Các TCTD 2024, phát huy vai trò của BHTGVN trong cơ cấu lại TCTD, đặc biệt là các quy định về cho vay đặc biệt để huy động được nguồn lực tham gia của BHTGVN trong quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém.

Thứ ba, bổ sung các quy định liên quan đến cơ chế tài chính để nâng cao năng lực tài chính cho BHTGVN, tạo điều kiện để BHTGVN tham gia có hiệu quả hơn vào quá trình cơ cấu lại các TCTD yếu kém. Cụ thể: (i) Sửa đổi, bổ sung các quy định về nguồn vốn hoạt động, chế độ tài chính, kế toán, kiểm toán của BHTGVN để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, giúp BHTGVN đảm bảo nguồn tích lũy để tăng vốn điều lệ, nâng cao năng lực tài chính; (ii) Cho phép BHTGVN được mở rộng hình thức đầu tư (ngoài các hình thức đầu tư đã quy định tại Luật BHTG hiện hành) để tăng quy mô của Quỹ dự phòng nghiệp vụ. Cụ thể, sửa đổi, bổ sung các quy định để cho phép BHTGVN được sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để: Mua, bán trái phiếu của Chính phủ, trái phiếu của chính quyền địa phương, tín phiếu NHNN; Mua, bán trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi do các NHTM Nhà nước và NHTM cổ phần có vốn Nhà nước  trên 50% vốn điều lệ phát hành; Gửi tiền tại NHNN Việt Nam, các NHTM Nhà nước và NHTM cổ phần có vốn Nhà nước trên 50% vốn điều lệ. Việc cho phép BHTGVN được mở rộng các hình thức đầu tư cần đồng thời với việc bổ sung các quy định để hạn chế rủi ro, bảo toàn vốn trong hoạt động đầu tư của tổ chức BHTG.

Báo cáo của Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI) cho thấy, các tổ chức BHTG ngày càng được trao thêm nhiều công cụ và đóng vai trò quan trọng trong quá trình xử lý các TCTD yếu kém. Bởi vậy, sửa đổi, bổ sung Luật BHTG là vấn đề cấp thiết hiện nay nhằm tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất để BHTGVN phát huy vai trò trong tham gia cơ cấu lại các TCTD yếu kém, góp phần phát triển an toàn, lành mạnh hoạt động ngân hàng, bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền./.