Hoàn thiện quy định về phí bảo hiểm tiền gửi trong sửa đổi Luật BHTG

Nguồn lực để BHTGVN tham gia cơ cấu lại TCTD

Theo quy định tại Luật BHTG, phí BHTG là khoản tiền mà tổ chức tham gia BHTG phải nộp cho tổ chức BHTG để bảo hiểm cho tiền gửi của người gửi tiền được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG.

Khoản 1,2 Điều 20 Luật BHTG quy định, khung phí BHTG do Thủ tướng Chính phủ quy định theo đề nghị của NHNN. Dựa trên khung phí, NHNN xác định mức phí BHTG cụ thể cho từng tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này.

Khoản 1 Điều 6 Nghị định 89/1999/NĐ-CP ngày 1/9/1999 về BHTG quy định: “Tổ chức tham gia BHTG phải nộp phí BHTG theo mức 0,15% tính trên số dư tiền gửi bình quân của các cá nhân tại tổ chức tham gia BHTG. Mức phí BHTG này được điều chỉnh theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở đề nghị của tổ chức tham gia BHTG và ý kiến của NHNN và Bộ Tài chính”.

Khoản 3 Điều 21 Nghị định 68/2013/NĐ-CP quy định: “Các quy định về phí BHTG, số tiền bảo hiểm được trả tại Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ngày 1/9/1999 về BHTG và Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 24/8/2005 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 89/1999/NĐ-CP tiếp tục có hiệu lực thi hành cho đến khi Thủ tướng Chính phủ ban hành các quy định về khung phí BHTG, hạn mức trả tiền bảo hiểm theo quy định của Luật BHTG”.

Từ khi thành lập tổ chức BHTG đến nay, Việt Nam vẫn đang áp dụng cơ chế phí BHTG đồng hạng (0,15% tính trên toàn bộ số dư tiền gửi bình quân được bảo hiểm) như quy định tại Nghị định số 89/1999/NĐ-CP và Nghị định 68/2013/NĐ-CP. Việc áp dụng cơ chế phí BHTG này những năm qua được đánh giá là cơ bản phù hợp với quy định pháp luật, tiếp tục giúp Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN tăng trưởng ổn định, tạo nguồn lực để BHTGVN tham gia hiệu quả vào quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém, xử lý nợ xấu.

Quy định về phí BHTG - Một số bất cập

Mặc dù Luật BHTG đã quy định về cơ chế phí BHTG trên cơ sở đánh giá, phân loại tổ chức tham gia BHTG, tuy nhiên, theo NHNN, đến nay quy định này vẫn chưa thực hiện được do còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc đánh giá, phân loại tổ chức tham gia BHTG, tiêu chí xác định khung phí, mức phí… cũng như điều kiện kinh tế, mức độ an toàn lành mạnh của hệ thống ngân hàng tại Việt Nam. Cũng theo NHNN, Luật Các TCTD quy định TCTD được kiểm soát đặc biệt (KSĐB) được miễn nộp phí BHTG. Điều này gây khó khăn trong việc triển khai phí BHTG phân biệt.

Trách nhiệm tính và thu phí BHTG, theo quy định hiện nay, thuộc về BHTGVN. Sau khi tính phí, BHTGVN sẽ gửi thông báo tới tổ chức tham gia BHTG về số phí phải nộp. Điều này dẫn đến trường hợp nộp phí chậm do số lượng tổ chức tham gia BHTG rất lớn, đòi hỏi nhiều nhân sự, thời gian tính toán số phí phải nộp.

Ngoài ra, hiện vẫn chưa có quy định về việc cho phép tổ chức tham gia BHTG được tạm hoãn nộp tiền nợ phí BHTG đã phát sinh trước khi NHNN ban hành quyết định tổ chức tham gia BHTG đó được KSĐB. “Trong khi trên thực tế có phát sinh trường hợp tổ chức tham gia BHTG bị đặt vào KSĐB có khó khăn về mặt tài chính, do đó chưa thể nộp phí BHTG” - NHNN cho biết.

Theo quy định tại khoản 2, Điều 190 Luật Các TCTD năm 2024, tổ chức BHTG phải xây dựng phương án tăng phí BHTG để bù đắp khoản vay đặc biệt từ NHNN trong trường hợp quỹ dự phòng nghiệp vụ không đủ để chi trả cho người gửi tiền khi TCTD phá sản. Tuy nhiên, nội dung này lại chưa được quy định tại Luật BHTG, dẫn đến việc chưa đồng bộ về chính sách giữa các quy định pháp luật.

Các chuyên gia cho rằng, việc sửa đổi quy định pháp lý về phí BHTG trong Luật BHTG hiện hành là cần thiết để đáp ứng những thay đổi trong hệ thống ngân hàng, cũng như góp phần nâng cao năng lực tài chính của tổ chức BHTG, đảm bảo khả năng chi trả trong trường hợp TCTD gặp rủi ro. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền mà còn góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD.

Cũng theo các chuyên gia, Việt Nam hiện vẫn đang áp dụng mức phí BHTG đồng hạng 0,15% trên số dư tiền gửi bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại TCTD. Tuy nhiên, mức phí này chưa phản ánh đúng mức độ rủi ro của từng TCTD, dẫn đến việc các tổ chức có mức độ rủi ro khác nhau nhưng lại chịu cùng một mức phí. Do đó, sửa đổi quy định pháp lý về phí BHTG sẽ tạo điều kiện áp dụng mức phí phân biệt dựa trên mức độ rủi ro của từng TCTD, khuyến khích họ quản lý rủi ro tốt hơn.

Đề xuất giải pháp và đánh giá tác động

Để cơ chế về phí BHTG phù hợp tình hình thực tế của Việt Nam, NHNN cho rằng, cần xem xét, chỉnh sửa quy định về phí BHTG nhằm đảm bảo linh hoạt trong cơ chế áp dụng căn cứ năng lực của tổ chức BHTG, thực tiễn hoạt động của hệ thống TCTD và tình hình kinh tế, mức độ an toàn, lành mạnh của hệ thống ngân hàng; tạo cơ sở pháp lý hỗ trợ các tổ chức tham gia BHTG được KSĐB có khó khăn về tài chính; đảm bảo đồng bộ với Luật Các TCTD năm 2024 và tạo điều kiện cho việc tính, thu phí được triển khai nhanh chóng, thuận tiện.

Về nội dung chính sách, theo NHNN, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy định về phí BHTG rõ ràng, phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD tại Việt Nam.

Về giải pháp thực hiện chính sách, NHNN đề xuất sửa khoản 1, khoản 2 Điều 20 Luật BHTG theo hướng linh hoạt, phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD tại Việt Nam; bổ sung quy định về tạm hoãn nộp tiền nợ phí BHTG cho các TCTD trong thời gian được KSĐB, TCTD có trách nhiệm hoàn trả khoản nợ phí này sau khi chất dứt KSĐB. Cùng với đó, bổ sung quy định về quyền, nghĩa vụ của tổ chức tham gia BHTG trong việc tính phí BHTG; nghiên cứu bổ sung quy định về tăng phí BHTG để bù đắp phần cho vay đặc biệt của NHNN cho BHTGVN.

Lý giải về lý do lựa chọn các giải pháp trên, NHNN cho biết, việc sửa đổi, bổ sung sẽ đảm bảo quy định về phí BHTG được đầy đủ, rõ ràng; phù hợp với điều kiện thực tế triển khai phí BHTG tại Việt Nam, khắc phục được những khó khăn hiện tại chưa triển khai được hệ thống phí BHTG phân biệt. Đồng thời, các quy định về phí BHTG được đề xuất không trái với điều ước quốc tế có liên quan mà Việt Nam là thành viên.

Đánh giá tác động kinh tế - xã hội của các giải pháp chính sách trên, NHNN cho hay, việc chỉnh sửa quy định về cơ chế phí BHTG phân biệt tại Luật BHTG phù hợp với tình hình thực tiễn, năng lực tài chính của hệ thống BHTG trong từng thời kỳ. Áp dụng phí BHTG phân biệt hay đồng hạng đều có tác động tích cực riêng và sẽ phát huy hiệu quả nếu đặt vào đúng điều kiện. Ví dụ thời điểm vừa qua, việc tiếp tục duy trì phí BHTG đồng hạng vẫn đảm bảo nguồn thu cho quỹ dự phòng nghiệp vụ, đồng thời tạo điều kiện cho các TCTD trong quá trình cơ cấu lại ổn định về chi phí đối với phí BHTG. Trong tương lai, khi các điều kiện cần thiết cho phép, có thể áp dụng từng bước phí BHTG phân biệt để khuyến khích các TCTD hoạt động tốt giảm chi phí hoạt động.

Cũng theo NHNN, việc hoãn nộp phí BHTG đã phát sinh trước khi tổ chức tham gia BHTG có quyết định KSĐB. Đây là các TCTD đang có khó khăn về tài chính và không thể đảm bảo đóng đủ và đúng hạn phí BHTG. Việc bổ sung quy định về hoãn nộp phí BHTG đảm bảo cơ sở để hỗ trợ tổ chức tham gia BHTG không phải thực hiện nộp phạt tiền phí BHTG nộp thiếu, nộp chậm khi đang gặp khó khăn về tài chính. Các tổ chức này chỉ được hoãn nộp phí, khi chấm dứt KSĐB và trở về hoạt động bình thường và sẽ có trách nhiệm phải nộp lại đầy đủ số phí BHTG được tạm hoãn.

Ngoài ra, việc sửa đổi, bổ sung quy định về quyền, nghĩa vụ của tổ chức BHTG đảm bảo nguồn số liệu để đối chiếu kết quả, tận dụng nguồn lực, không phát sinh chậm nộp phí.

NHHN cho rằng cần thiết phải trình Quốc hội xây dựng Luật BHTG (sửa đổi), trong đó có chính sách về phí BHTG. Đây là bước đi quan trọng giúp hệ thống BHTG hoạt động hiệu quả hơn, từ đó bảo vệ tốt hơn quyền lợi người gửi tiền và đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế - xã hội nước nhà.