Lãi suất trong Bộ luật Dân sự 2015: Góp phần bài trừ tín dụng đen

Cũng liên quan tới vấn đề này, Bộ luật Dân sự 2015 (có hiệu lực từ ngày 1/1/2017) quy định hạn mức lãi suất tối đa mà các bên được thỏa thuận đã được hạ xuống, đồng thời pháp luật đã mở rộng quyền thỏa thuận cho các bên trong trường hợp hợp đồng cho vay có tính lãi, nhưng không xác định lãi cụ thể.

Theo đó, Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: "1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận. Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực; 2. Trường hợp các bên có thoả thuận về việc trả lãi, nhưng không xác định rõ lãi suất và có tranh chấp về lãi suất thì lãi suất được xác định bằng 50% mức lãi suất giới hạn quy định tại khoản 1 Điều này tại thời điểm trả nợ".

Ngoài ra, Bộ luật Dân sự 2015 còn quy định về trách nhiệm trả lãi trong trường hợp chậm thực hiện nghĩa vụ trả nợ. Theo khoản 5 Điều 466; "Trường hợp vay có lãi mà khi đến hạn bên vay không trả hoặc trả không đầy đủ thì bên vay phải trả lãi như sau: a) Lãi trên nợ gốc theo lãi suất thỏa thuận trong hợp đồng tương ứng với thời hạn vay mà đến hạn chưa trả; trường hợp chậm trả thì còn phải trả lãi theo mức lãi suất quy định tại khoản 2 Điều 468 của Bộ luật này; b) Lãi trên nợ gốc quá hạn chưa trả bằng 150% lãi suất vay theo hợp đồng tương ứng với thời gian chậm trả, trừ trường hợp có thoả thuận khác".

Như vậy, có thể thấy Bộ luật Dân sự 2015 đã có nhiều quy định mới theo hướng linh hoạt, mở rộng quyền năng cho các chủ thể trong quan hệ dân sự, từ đó thúc đẩy các chủ thể này tham gia tích cực hơn vào các quan hệ này.Đây cũng là điểm mới so với Bộ luật Dân sự năm 2005, khi quy định trường hợp các bên đều chỉ căn cứ vào lãi suất của NHNN quy định tại thời điểm tương ứng. Quy định này vô hình trung làm hạn chế quyền thỏa thuận của các bên trong hợp đồng.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong quá trình đưa dự thảo để thảo luận tại Quốc hội khóa XIII và bản thân người dân vẫn còn nhầm lẫn giữa cho vay dân sự và cho vay tại các TCTD nếu không tìm hiểu kỹ khoản 1, Điều 468 có cụm từ “…trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác”.

Người viết bài đã từng có lần gặp riêng nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường, khi đó ông làm Trưởng Ban soạn thảo Bộ luật Dân sự 2015. Theo ông Cường, tinh thần của Bộ luật Dân sự 2015 là đã mở đường cho lĩnh vực NH. Bởi trong Luật Các TCTD thì cho phép việc cho vay giữa các TCTD với nhau, cho vay giữa TCTD với cá nhân, pháp nhân nào đó được thực hiện theo quy luật thị trường và do chính sách của NH quyết định.

Điều này cũng phù hợp với Luật Các TCTD năm 2010 và phù hợp với cơ chế thị trường vì trong thực tế, một NH cho vay dự án có tính khả thi cao thì người vay có thể được hưởng mức lãi suất thấp, còn ngược lại, lãi suất không thể thấp được.

Đồng tình với quan điểm các khoản vay có rủi ro cao thì lãi suất phải cao, TS. Cấn Văn Lực - chuyên gia tài chính-NH cũng cho rằng, đây là điểm đặc biệt của tín dụng tiêu dùng.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) cho rằng, quy định mức lãi suất cố định ngay trong Bộ luật Dân sự là 20%/năm, và phụ thuộc vào khoản tiền vay sẽ bảo đảm tính rõ ràng, minh bạch, dễ áp dụng, các bên tham gia giao dịch dân sự có thể biết ngay hậu quả pháp lý khi xác lập hợp đồng vay. Thông qua đó, việc xác định hành vi cho vay nặng lãi cũng dễ dàng hơn.

Còn đại biểu Quốc hội Trương Minh Hoàng (Cà Mau) chia sẻ, có đi vào các vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn mới thấy, nạn tín dụng đen, cho vay nặng lãi vẫn đang diễn ra mạnh mẽ. Khi cần tiền, người dân phải chấp nhận mức lãi suất cho vay cao, tính ra có thể tới 30%/năm. Họ chấp nhận vay thậm chí không cần ký hợp đồng, hay chỉ hợp đồng miệng, cũng chẳng thoả thuận lãi bao nhiêu. Ông Hoàng cho rằng, quy định trong Bộ luật Dân sự 2015 chủ yếu áp dụng với hoạt động cho vay dân sự, đề phòng tín dụng đen.