Trang Chủ
Hiện nay, cơ chế, chính sách cho hoạt động của thị trường TDPN đã và đang được điều chỉnh, hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp và nhà đầu tư tham gia thị trường (Bộ Tài chính được giao là đơn vị đầu mối). Về phía NHNN, nhằm hỗ trợ thị trường TPDN phát triển bền vững, đồng thời kiểm soát rủi ro, bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, NHNN đã ban hành nhiều chính sách và chỉ đạo tới các TCTD.
Bảo đảm hoạt động mua, bán TPDN của TCTD phát triển lành mạnh, bền vững
Mới đây, NHNN đã ban hành Thông tư số 16/2021/TT-NHNN ngày 10/11/2021 quy định việc TCTD, chi nhánh NHNNg mua, bán TPDN (thay thế Thông tư số 15/2018/TT-NHNN ngày 18/6/2018 và Thông tư số 22/2016/TT-NHNN ngày 30/6/2016) (sau đây gọi tắt là Thông tư 16) với những quy định chặt chẽ hơn nhằm góp phần kiểm soát rủi ro trong hoạt động đầu tư TPDN của TCTD như: (i) TCTD không được mua TPDN phát hành trong đó có mục đích cơ cấu lại các khoản nợ của doanh nghiệp nhằm nghiêm cấm trường hợp doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn từ TCTD thông qua kênh phát hành trái phiếu để trả các khoản nợ cũ tại TCTD; (ii) TCTD chỉ được mua TPDN khi TCTD có tỷ lệ nợ xấu dưới 3% theo kỳ phân loại gần nhất; (iii) TCTD không được mua TPDN phát hành trong đó có mục đích để tăng quy mô vốn hoạt động; TCTD không được mua TPDN phát hành trong đó có mục đích để góp vốn, mua cổ phần tại doanh nghiệp khác; TCTD không được bán TPDN cho công ty con của chính TCTD đó, trừ trường hợp TCTD là bên nhận chuyển giao bắt buộc bán TPDN cho NHTM được chuyển giao bắt buộc... Các quy định này được kỳ vọng sẽ là một "nút chặn" để chặn hoạt động bắt tay "mua tay trái, bán tay phải" qua TPDN, giữa các ngân hàng có hệ sinh thái bao gồm các công ty con, đặc biệt trong các lĩnh vực hoạt động bất động sản, chứng khoán.
Ngoài ra, Thông tư 16 cũng quy định các ngân hàng chỉ được mua trái phiếu của công ty phát hành không có nợ xấu tại các TCTD trong 12 tháng gần nhất; doanh nghiệp phát hành cam kết mua lại trái phiếu trước hạn khi thay đổi mục đích sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu trong thời gian TCTD nắm giữ trái phiếu…
Đây không phải lần đầu tiên NHNN lên tiếng cảnh báo hoạt động mua bán TPDN của các TCTD. Từ năm 2019 đến nay, có không ít đợt phát hành TPDN, các ngân hàng đã xuất hiện và ôm trọn lô, trong đó có rất nhiều trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản. Một số ngân hàng thương mại không mua trực tiếp nhưng lại thông qua các công ty chứng khoán thành viên để mua.
Giới đầu tư đánh giá, Thông tư 16 đã đánh trực diện vào đối tượng mua TPDN của các doanh nghiệp bất động sản. Bởi doanh nghiệp bất động sản là đối tượng phát hành TPDN lớn nhất do nhu cầu vốn đầu tư lớn nhưng bị siết nguồn vay từ các TCTD.
Công ty chứng khoán SSI nhận định: Thời gian qua, các loại TPDN được phát hành tại Việt Nam đều chưa được xếp hạng tín nhiệm, nhiều loại không tài sản đảm bảo, không bảo lãnh thanh toán. Một số doanh nghiệp công bố huy động vốn với lãi suất cao nhưng không có phương án kinh doanh khả thi rõ ràng nên không đảm bảo cho khả năng trả nợ gốc và lãi sau này. "Trong ngắn hạn, rủi ro vỡ nợ đến từ các doanh nghiệp này là chưa nhiều khi thời điểm đáo hạn sẽ rơi nhiều vào năm 2023 - 2024. Tuy nhiên, dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp như hiện tại sẽ đẩy nhanh nguy cơ vỡ nợ từ các doanh nghiệp này khi không thể kiểm soát được dòng tiền khiến dòng tiền bị mất cân đối" - đại diện SSI cho biết.
Các chuyên gia thì nhìn nhận, việc ngân hàng ồ ạt mua TPDN thời gian qua không loại trừ mục đích đảo nợ, cơ cấu lại nợ cho doanh nghiệp. Nói cách khác, đây là một cách ngân hàng và doanh nghiệp bắt tay nhau dùng TPDN để đảo nợ. Chuyên gia cũng khuyến cáo các doanh nghiệp không nên sử dụng những đòn bẩy tài chính như vậy để xóa nợ xấu của mình. “Các ngân hàng cũng không nên tìm cách đảo nợ qua mua trái phiếu, bởi làm như thế sẽ có rất nhiều nợ xấu lại được "trưng" lên như nợ tốt, làm gia tăng rủi ro cho nền kinh tế” - chuyên gia ngân hàng, TS Nguyễn Trí Hiếu cho biết.
“Quy định rất đáng chú ý này của Thông tư 16 trước mắt chưa thể ảnh hưởng đến nhiều ngân hàng thương mại. Tuy nhiên đây sẽ là lời cảnh báo vì phân tích về nợ xấu, có thể thấy các ngân hàng đang trích lập dự phòng rủi ro theo các Thông tư, với lộ trình dài và tỷ lệ theo từng giai đoạn nên con số nợ xấu này chưa phản ánh đầy đủ, hoàn toàn có thể thay đổi ở mỗi TCTD theo mỗi kỳ” - TS Nguyễn Duy Phương, chuyên gia phân tích tài chính Quỹ DG Investment nêu quan điểm.
Hoàn thiện chính sách liên quan đến TPDN
Thời gian qua, nhiều quy định pháp luật mới về thị trường chứng khoán, thị trường TPDN đã được ban hành. Chẳng hạn, Luật Chứng khoán năm 2019 có hiệu lực từ ngày 1/1/2021, Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định về chào bán, giao dịch TPDN riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán TPDN ra thị trường quốc tế, Nghị định 155/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán.
Căn cứ Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật Các TCTD, Luật Chứng khoán, Nghị định 153/2020/NĐ-CP, Nghị định 155/2020/NĐ-CP, đồng thời căn cứ tình hình thực tế về hoạt động mua, bán trái phiếu TPDN của các TCTD và để tăng cường kiểm soát chặt chẽ hoạt động này của các TCTD tương tự hình thức cấp tín dụng, NHNN ban hành Thông tư 16/2021/TT-NHNN ngày 10/11/2021 quy định việc TCTD mua, bán TPDN trên cơ sở kế thừa Thông tư số 22/2016/TT-NHNN, Thông tư 15/2018/TT-NHNN ngày 18/6/2018 sửa đổi, bổ sung Thông tư 22/2016/TT-NHNN quy định việc TCTD, chi nhánh NHNNg mua TPDN, đồng thời có bổ sung, chỉnh sửa một số nội dung để phù hợp với quy định pháp luật mới về thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu và phù hợp với thực tiễn, tình hình hoạt động của TCTD nhằm bảo đảm kiểm soát hoạt động mua, bán TPDN của TCTD phát triển lành mạnh, bền vững.
Bên cạnh đó, NHNN đã ban hành các quy định về giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD và thường xuyên rà soát, sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tiễn thị trường, góp phần hạn chế tác động của việc đầu tư TPDN đến an toàn hoạt động của ngân hàng.
Theo đó, hoạt động đầu tư trái phiếu của TCTD được kiểm soát tương tự như hoạt động cấp tín dụng và phải tuân thủ các giới hạn cấp tín dụng đối với một khách hàng, một khách hàng và người có liên quan, cụ thể: Tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng không được vượt quá 15% vốn tự có của NHTM; tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng và người có liên quan không được vượt quá 25% vốn tự có của NHTM (Điều 128 Luật Các TCTD, Thông tư số 22/2019/TT-NHNN). Đồng thời quy định hệ số rủi ro đối với các khoản phải đòi để đầu tư kinh doanh chứng khoán (bao gồm TPDN) được quy định là 150% (Phụ lục 2 Thông tư số 22/2019/TT-NHNN); TCTD chỉ được cấp tín dụng với thời hạn đến 01 (một) năm cho khách hàng để đầu tư, kinh doanh TPDN và khi cấp tín dụng phải đáp ứng một số điều kiện nhất định (Khoản 1 Điều 11 Thông tư số 22/2019/TT-NHNN); Ngân hàng, chi nhánh NHNNg không được cấp tín dụng cho khách hàng là công ty con, công ty liên kết để đầu tư, kinh doanh TPDN (Khoản 2 Điều 11 Thông tư số 22/2019/TT-NHNN). Trong trường hợp các TCTD nắm giữ chứng khoán nợ lẫn nhau với cùng số dư và nguồn vốn ngắn hạn không đổi sẽ không ảnh hưởng tới tỷ lệ sử dụng vốn ngắn hạn để cho vay trung, dài hạn do TCTD sẽ phải tính các khoản mua, đầu tư chứng khoán nợ của TCTD khác vào tổng dư nợ cho vay trung và dài hạn (Khoản 2 Điều 16 Thông tư số 22/2019/TT-NHNN).
Ngoài ra, NHNN thường xuyên duy trì, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát tình hình đầu tư TPDN của TCTD; từ đó ban hành các văn bản chỉ đạo, cảnh báo đối với TCTD, yêu cầu TCTD kiểm soát rủi ro trong hoạt động đầu tư TPDN. NHNN thường xuyên tích cực phối hợp với Bộ Tài chính và các Bộ, ngành để nghiên cứu, hoàn thiện các quy định, cơ chế chính sách liên quan đến lĩnh vực chứng khoán, TPDN.
Nhờ việc thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên, số dư đầu tư TPDN toàn hệ thống vẫn chiếm tỷ trọng khá nhỏ trong tín dụng toàn hệ thống (đến cuối tháng 12/2021 khoảng 2,63% thấp hơn so với cùng kỳ các năm từ 2016-2018).
