Còn nhiều bất cập về mức phí BHTG đồng hạng
Kinh nghiệm quốc tế của nhiều tổ chức BHTG thời kỳ đầu thành lập cho thấy, việc áp dụng mức phí đồng hạng đối với các tổ chức tham gia BHTG là một quyết sách phù hợp với nguồn lực tài chính và khả năng xử lý còn nhiều hạn chế của tổ chức BHTG. Bên cạnh đó, cách tính đơn giản và quy trình quản lý, thu phí nhanh gọn cũng là các lý do để chọn mô hình phí “cào bằng” này.
Tại Việt Nam, cơ chế phí đồng hạng 0,15%/năm trên tổng số dư tiền gửi được bảo hiểm đã được áp dụng trong suốt những năm vừa qua đối với tất cả các tổ chức tham gia BHTG. Nguồn thu từ phí BHTG đóng vai trò quan trọng trong việc tăng quy mô nguồn quỹ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN).Tuy nhiên, liên quan đến việc đánh giá mức độ rủi ro của các tổ chức tham gia BHTG thì việc tính phí đồng hạng còn bộc lộ một số bất cập, cụ thể:
- Thứ nhất: thu phí đồng hạng đồng nghĩa với việc không đảm bảm công bằng khi “đánh đồng” các ngân hàng với mức độ rủi ro khác nhau, qua đó tác động đến tính minh bạch và cạnh tranh trên thị trường tài chính.
- Thứ hai: xuất phát từ nguyên nhân trên, quyền lợi của người gửi tiền cũng trực tiếp bị ảnh hưởng khi vấn đề nhận biết về tình trạng “sức khỏe thực tế” của các ngân hàng hầu như là không có. Là đối tượng trực tiếp hưởng lợi từ chính sách BHTG, rất có thể việc tiếp cận thông tin xếp hạng của các ngân hàng bị hạn chế sẽ làm suy giảm niềm tin của người gửi tiền, dẫn đến nguy cơ rút tiền hàng loạt khi xảy ra đổ vỡ.
- Thứ ba: Tỷ lệ phí 0,15%/năm là tương đối thấp trong bối cảnh lượng tiền gửi được bảo hiểm ngày càng tăng, dẫn đến tỷ lệ tổng nguồn vốn/tổng số dư tiền gửi được bảo hiểm của BHTGVN giảm dần (từ 1,07% xuống còn 0,8% giai đoạn 2005-2011). Do đó, chỉ cần 02 ngân hàng quy mô trung bình đổ vỡ có thể gây trở ngại cho BHTGVN trong vấn đề xử lý.
Trên cơ sở các luận điểm trên, có thể thấy việc thu phí cào bằng là chưa hợp lý, không đáp ứng được yêu cầu của nguyên tắc thị trường và thông lệ quốc tế khi cần rạch ròi giữa mức độ rủi ro cao hay thấp của từng tổ chức tham gia BHTG để áp dụng mức phí BHTG phù hợp. Chính vì lý do này mà trên thế giới, áp dụng phương pháp tính phí BHTG trên cơ sở rủi ro là một xu hướng ngày càng phổ biến.
Cần sớm triển khai thu phí BHTG theo mức độ rủi ro
Trong bối cảnh nền kinh tế và thị trường tài chính biến động như hiện nay, rủi ro của các tổ chức tham gia BHTG cũng được bộc lộ đa dạng và phức tạp hơn dưới nhiều loại hình khác nhau. Do đó, yêu cầu về bảo vệ quyền lợi người gửi tiền cũng được đề cao hơn. Khắc phục những hạn chế còn tồn tại và nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc cho hoạt động của tổ chức BHTG, Luật BHTG đã đưa ra quy định cụ thể về việc thu phí BHTG như sau: “Thủ tướng Chính phủ quy định khung phí BHTG theo đề nghị của Ngân hàng Nhà nước. Căn cứ vào khung phí BHTG, Ngân hàng Nhà nước quy định mức phí BHTG cụ thể đối với tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này”.
Có thể nói, quy định mới về việc thu phí trên cơ sở rủi ro là một điểm sáng trong chính sách BHTG do các lợi ích của phương pháp tính phí này mang lại. Phí theo rủi ro sẽ chấm dứt tình trạng “bao cấp” đối với các TCTD yếu kém, qua đó hạn chế các nguy cơ phát sinh rủi ro đạo đức, kích thích các TCTD “đấu tranh” cải thiện chất lượng hoạt động để giành được mức phí thấp hơn, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ quyền lợi người gửi tiền thông qua việc cung cấp các dịch vụ tài chính tốt nhất. Bên cạnh đó, thu phí theo rủi ro cũng góp phần bổ sung nguồn quỹ BHTG mục tiêu, giảm bớt gánh nặng đối với Ngân sách nhà nước – tiền thuế của người dân khi xảy ra đổ vỡ, tạo điều kiện cho BHTGVN xử lý các sự cố một cách êm thấm mà không gây tác động tiêu cực đến tổng thể nền kinh tế.
Như vậy, tùy vào mức độ rủi ro được xếp hạng mà các tổ chức tham gia BHTG sẽ phải nộp mức phí tương ứng. Đây là bước tiến quan trọng phù hợp với mục tiêu của chính sách BHTG và xu hướng chung của thông lệ quốc tế: đánh giá chuẩn xác mức độ rủi ro của tổ chức tham gia BHTG để ngăn ngừa nguy cơ đổ vỡ dẫn đến phải xử lý, giảm thiểu các tác nhân của vấn đề rủi ro đạo đức, bảo vệ quyền lợi người gửi tiền và duy trì trật tự thị trường, an toàn lành mạnh và cạnh tranh bình đẳng giữa các TCTD, củng cố và hoàn thiện năng lực tài chính và quy mô nguồn quỹ BHTG nhằm phục vụ cho các “kịch bản” xấu về đổ vỡ ngân hàng có thể xảy ra.
Tuy nhiên, việc áp dụng mô hình phí trên cơ sở rủi ro đòi hỏi nhiều yếu tố, trong đó cần sự kết hợp giữa các chỉ tiêu định lượng và chỉ tiêu định tính. Chỉ tiêu định lượng bao gồm: mức độ vốn, chất lượng tài sản, khả năng sinh lời của tổ chức tín dụng và chỉ tiêu định tính chính là xếp hạng của cơ quan giám sát có thẩm quyền (NHNN). Theo thông lệ quốc tế, để chuyển đổi từ mô hình phí đồng hạng sang phí theo mức độ rủi ro, ngân hàng trung ương cần ban hành bộ chỉ tiêu về xếp hạng rủi ro của các TCTD và thời gian chuẩn bị đối với các tổ chức này là 2 năm (có thể sớm hơn tùy từng trường hợp). Thực tế hoạt động giám sát rủi ro, quản lý tài sản, thu thập dữ liệu… tại các TCTD còn bộc lộ nhiều bất cập, việc tương tác và trao đổi thông tin giữa các cơ quan giám sát vẫn chưa phát huy được hiệu quả tích cực. Bên cạnh đó, việc thiếu các văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHTG, trong đó có các nội dung liên quan đến phí BHTG cũng là rào cản lớn để triển khai vấn đề thu phí BHTG theo mức độ rủi ro.
Để sớm áp dụng mô hình phí BHTG theo mức độ rủi ro, bài viết xin đưa ra một số kiến nghị như sau:
Về phía NHNN
- Cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHTG liên quan đến vấn đề tính phí theo mức độ rủi ro và các yêu cầu về xếp hạng tín nhiệm đối với các tổ chức tham gia BHTG;
- Hoàn thiện bộ tiêu chuẩn về xếp hạng rủi ro các TCTD theo phương pháp CAMELS, đồng thời tôn trọng nguyên tắc bảo mật thông tin trong quá trình đánh giá và xếp hạng để đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh trên thị trường tài chính;
- Triển khai tốt việc phối hợp trong thanh tra, kiểm tra và chia sẻ thông tin với BHTGVN, đồng thời phối hợp với BHTGVN trong việc xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách thu phí BHTG trên cơ sở rủi ro.
Về phía BHTGVN
- Tăng cường hiệu quả hoạt động giám sát đối với các tổ chức tham gia BHTG, đồng thời đẩy mạnh cơ chế phối kết hợp và chia sẻ thông tin với các cơ quan giám sát khác như: NHNN, Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, Bộ Tài chính nhằm phục vụ quá trình đánh giá và xếp hạng mức độ rủi ro và tính phí phù hợp. Lộ trình xếp hạng cũng cần được xây dựng cụ thể, bài bản nhằm phục vụ tốt nhất công tác đánh giá rủi ro của các TCTD;
- Củng cố chất lượng nguồn nhân lực nhằm đáp ứng các yêu cầu về kiến thức và năng lực giám sát rủi ro, đánh giá thực trạng của các tổ chức tham gia BHTG; hiện đại hóa hệ thống công nghệ thông tin phục vụ cho mục tiêu triển khai hệ thống thu phí theo rủi ro trong tương lai;
- Chủ động xây dựng khung phí theo rủi ro đề xuất NHNN trình Chính phủ phê duyệt, đồng thời cụ thể hóa lộ trình triển khai để các tổ chức tham gia BHTG có thời gian chuẩn bị, tập dượt thử nghiệm trước khi mô hình phí mới này đi vào thực tiễn;
- Ban hành các quy định, công văn hướng dẫn thực hiện tính phí bảo hiểm trên cơ sở rủi ro đối với các tổ chức tham gia BHTG.
Tiến tới triển khai mô hình thu phí BHTG theo mức độ rủi ro là một yêu cầu thiết yếu đối với hoạt động BHTG tại Việt Nam trong quá trình phát triển và hội nhập. Điều này phù hợp với mục tiêu chính sách của BHTGVN cũng như nguyên tắc thị trường và thông lệ quốc tế về xây dựng một tổ chức BHTG hiệu quả. Để ổn định trật tự thị trường tài chính và bảo đảm tính cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các TCTD, qua đó góp phần bảo vệ tốt nhất quyền lợi người gửi tiền, thiết nghĩ, cần sớm đưa mô hình này vào thực tiễn cuộc sống.