Phí bảo hiểm tiền gửi – nguồn lực quan trọng để kịp thời bảo vệ người gửi tiền

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) là tổ chức tài chính nhà nước hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, có vai trò rất quan trọng trong thực thi chính sách công của Nhà nước. Tuy nhiên, để giảm thiểu gánh nặng cho ngân sách nhà nước và với tư cách là một bên cùng hưởng lợi, nhằm nâng cao ý thức hoàn thiện mình, nên các tổ chức tham gia BHTG cũng phải có nghĩa vụ đóng góp tài chính thông qua phí BHTG.

 Luật Bảo hiểm tiền gửi quy định phí BHTG là khoản tiền mà tổ chức tham gia BHTG phải nộp cho BHTGVN để bảo hiểm cho tiền gửi của người gửi tiền được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG. Theo quy định của Luật bảo hiểm tiền gửi, khung phí BHTG do Thủ tướng Chính phủ quy định theo đề nghị của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Căn cứ khung phí, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định mức phí BHTG cụ thể đối với tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này.

Trên thế giới có hai hình thức áp dụng phí BHTG đối với các tổ chức tham gia BHTG, bao gồm: Phí BHTG đồng hạng và phí BHTG theo mức độ rủi ro.

Phí BHTG đồng hạng là việc áp dụng mức phí chung cho tất cả các tổ chức tham gia BHTG. Theo các chuyên gia, áp dụng phí BHTG đồng hạng tạo thuận lợi cho việc tính và nộp phí, không đặt gánh nặng quá lớn lên một số tổ chức nhận tiền gửi khi mới tham gia BHTG. Phù hợp với cơ chế phí này là mô hình BHTG chuyên chi trả, được thành lập chủ yếu thực hiện nhiệm vụ là chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản, nhằm khẳng định cam kết của Chính phủ về bảo vệ người gửi tiền. Tuy nhiên, phí BHTG đồng hạng cũng bộc lộ một số điểm yếu khi không có tác dụng khuyến khích các tổ chức nhận tiền gửi hạn chế rủi ro trong hoạt động, hạn chế tính cạnh tranh bình đẳng giữa các tổ chức tham gia BHTG.

Phí BHTG theo mức độ rủi ro là việc áp dụng mức phí cho từng tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở đánh giá rủi ro trong hoạt động của mỗi tổ chức. Tổ chức tham gia BHTG có rủi ro cao sẽ chịu mức phí cao và ngược lại. Phương pháp này khuyến khích cạnh tranh, tạo thêm động lực giúp các tổ chức tham gia BHTG nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thiểu rủi ro. Và như vậy, quyền lợi người gửi tiền cũng sẽ được đảm bảo tốt hơn và gánh nặng của ngân sách nhà nước trong xử lý trường hợp đổ vỡ của tổ chức tham gia BHTG cũng được giảm bớt. Phù hợp hơn với cơ chế phí này là mô hình BHTG chi trả với quyền hạn mở rộng hay mô hình BHTG giảm thiểu rủi ro. Ngoài nhiệm vụ bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền, tổ chức BHTG còn tham gia có hiệu quả vào hoạt động giám sát ngân hàng và các tổ chức tín dụng khác. 

Ở Việt Nam, từ khi thành lập đến nay, BHTGVN thực hiện thu phí BHTG theo phương thức thu phí trước và thu phí đồng hạng với mức 0,15%/tổng số dư tiền gửi bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG. Điều này đã giúp BHTGVN chủ động nguồn lực tài chính để triển khai nhanh chóng khi cần phải chi trả tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền, từ đó giúp bảo đảm kịp thời quyền và lợi ích chính đáng của người gửi tiền, giảm thiểu nguy cơ có thể gây mất trật tự an ninh an toàn xã hội tại các địa bàn có sự kiện chi trả.

BHTGVN cũng đang nghiên cứu xây dựng cơ chế tính phí BHTG theo mức độ rủi ro của các tổ chức tham gia BHTG đề xuất áp dụng tại Việt Nam, hướng tới phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời tạo động lực cho các tổ chức nhận tiền gửi nâng cao chất lượng hoạt động để được hưởng mức phí thấp.

Hiện nay, theo Luật BHTG, Thông tư số 312/2016/TT-BTC và Thông tư 20/2020/TT-BTC quy định chế độ tài chính đối với BHTGVN, Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN được hình thành từ các nguồn sau: Tiền thu phí BHTG hàng năm; thu nhập từ hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi sau khi trích một phần để trang trải chi phí hoạt động của BHTGVN theo quy định; các khoản tiền bảo hiểm không có người nhận theo quy định; số tiền còn lại (nếu có) từ việc thanh lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG theo quy định; chênh lệch thu chi tài chính còn lại hàng năm sau khi trích lập Quỹ đầu tư phát triển và Quỹ khen thưởng, phúc lợi theo quy định; và thu nhập từ các khoản cho vay đặc biệt đối với các tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt. Theo đó, phí BHTG do các tổ chức tham gia BHTG nộp cho BHTGVN được đưa vào Quỹ dự phòng nghiệp vụ.

Theo Thông tư 312/2016/TT-BTC ngày 24/11/2016 của Bộ Tài chính hướng dẫn chế độ tài chính của BHTGVN, thì toàn bộ phí BHTG do tổ chức tham gia BHTG nộp cho BHTGVN được bổ sung vào Quỹ dự phòng nghiệp vụ dùng để chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn và cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có văn bản chấm dứt hoạt động để thanh lý hoặc tòa án có quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản theo quy định của Luật Phá sản.

Bên cạnh nghiệp vụ chi trả BHTG, BHTGVN còn được phép sử dụng Quỹ dự phòng nghiệp vụ để cho vay đặc biệt khi tham gia kiểm soát đặc biệt các tổ chức tín dụng theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng năm 2017, Luật BHTG (khoản 13 Điều 13),, Thông tư số 08/2021/TT-NHNN ngày 6/7/2021 (thay thế Thông tư số 01/2018/TT-NHNN) của Ngân hàng Nhà nước về cho vay đặc biệt đối với TCTD được kiểm soát đặc biệt và các văn bản hướng dẫn của BHTGVN.

Từ khi thành lập đến nay, quy mô Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN luôn tăng trưởng năm sau cao hơn năm trước. Tính đến ngày 31/12/2021, Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN đạt 75,9 nghìn tỷ đồng, tăng 18,04% so với cùng kỳ năm 2020. Theo đánh giá của các chuyên gia, với nguồn lực tài chính tăng trưởng khá được bồi đắp hàng năm, BHTGVN có thể sẵn sàng chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền khi cần thiết để bảo vệ tốt nhất quyền lợi của họ và tham gia có hiệu quả vào quá trình cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng; đồng thời góp phần gia tăng niềm tin của người dân đối với các tổ chức nhận tiền gửi.