Phỏng vấn TS. Đỗ Đức Hồng Hà – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội: Thúc đẩy người dân tham gia các hoạt động tiền tệ, tín dụng chính thức

PV: Thời gian gần đây, trên diễn đàn Quốc hội, các đại biểu rất quan tâm đến việc bảo đảm an toàn cho các hoạt động tín dụng, ngân hàng. Ông đánh giá thế nào về thực trạng vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động này, thưa ông?

TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Thời gian qua, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến các hoạt động ngân hàng không chính thức như “tín dụng đen”... xảy ra tại nhiều địa phương, gây ảnh hưởng đến an ninh, trật tự với thủ đoạn tinh vi, phức tạp. Các đối tượng lợi dụng mạng viễn thông, Internet, núp bóng các doanh nghiệp có chức năng cho vay tài chính, dịch vụ đòi nợ, kinh doanh cầm đồ, tạo vỏ bọc, đối phó với cơ quan chức năng để tổ chức các hoạt động cho vay không thế chấp, huy động vốn, kinh doanh tài chính, góp vốn, góp tài sản kinh doanh với lãi suất rất cao (từ 100% đến 300%, thậm chí lên đến 700%/năm đối với khoản tiền ở thời điểm vay) nhằm thu lợi bất chính.

Thực tế cho thấy, “tín dụng đen” là hình thức cho vay, đi vay hoặc huy động vốn với lãi suất vượt quá mức lãi suất pháp luật quy định, được thực hiện bởi các cá nhân, nhóm người hoặc tổ chức kinh doanh dịch vụ tài chính, thường gắn với các hành vi đòi nợ, chiếm đoạt tài sản trái pháp luật. Chủ nợ thường thuê các băng nhóm tội phạm, đối tượng có tiền án, tiền sự sử dụng vũ khí, hung khí nguy hiểm có thể thực hiện các tội phạm xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tổn hại về tinh thần và chiếm đoạt, hủy hoại tài sản của người đi vay, gây lo lắng, bức xúc trong nhân dân.

Có đối tượng lập các sàn giao dịch tài chính trái phép, kêu gọi đầu tư các sàn giao dịch ngoại hối, tiền ảo kèm theo các cam kết về lợi nhuận lớn. Công an thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội đã triệt phá 04 sàn giao dịch tiền ảo, vàng, ngoại tệ trái phép (Rforex.com, Yaibroker, Vistraforex, Exwuiss) có thể trực tiếp can thiệp vào hệ thống để chiếm đoạt tài sản của nhà đầu tư. Tình trạng mua bán dữ liệu thông tin cá nhân, sử dụng phần mềm chiếm đoạt tài khoản ngân hàng, tín dụng trên Internet, giả danh nhà mạng, cơ quan chức năng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản tiếp tục gia tăng.

Theo báo cáo thống kê của Bộ Công an và Bộ Thông tin và Truyền thông, ngành Ngân hàng thuộc nhóm phải chịu số lượng lớn các cuộc tấn công từ tội phạm mạng. Đặc biệt giai đoạn 2019 - 2020, có khoảng 4.000 vụ tấn công an ninh mạng có chủ đích, sử dụng nhiều thủ đoạn như giả mạo website ngân hàng, đánh cắp tài khoản nhằm chiếm đoạt tiền và cũng đã có ngân hàng bị tấn công xâm nhập hệ thống.

Trước những thách thức đó, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã chỉ đạo các đơn vị trong toàn ngành chú trọng đầu tư cho an toàn thông tin và triển khai đồng bộ nhiều giải pháp phòng chống tấn công mạng. Nhờ đó, các hệ thống thông tin trong ngành Ngân hàng luôn được đảm bảo an toàn, hoạt động liên tục, đáp ứng nhu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, không tấn công được các hệ thống thông tin của ngân hàng, tội phạm đã gia tăng tấn công vào đối tượng dễ bị tổn thương hơn, đó là khách hàng của ngân hàng bằng phương thức, thủ đoạn tấn công lừa đảo qua các tin nhắn, website giả mạo (Phishing) để đánh cắp tiền. Bên cạnh đó, tại Việt Nam đã có trường hợp làm giả các hồ sơ, giấy tờ để giao dịch với ngân hàng; thuê người hoặc sử dụng giấy tờ giả mở tài khoản để nhận chuyển tiền lừa đảo, cá độ trực tuyến,... thông qua các dịch vụ Internet Banking, Mobile Banking.

PV: Theo ông, đâu là nguyên nhân của tình trạng này?

TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Nguyên nhân của tình trạng trên xuất phát từ một bộ phận người dân có nhu cầu vay vốn không cần thế chấp tài sản, không đáp ứng được điều kiện vay vốn tại các kênh cung cấp tín dụng chính thức đã tìm đến các cá nhân, cơ sở hoạt động “tín dụng đen” để vay tiền. Một số người tham gia vào các tệ nạn (cờ bạc, cá độ, ma túy...) hoặc do nhu cầu bất hợp pháp nên tìm đến các cá nhân, cơ sở hoạt động “tín dụng đen”.

Có người đã sử dụng tiền nhàn rỗi để trực tiếp cho vay, tham gia các hoạt động ngân hàng không chính thức dưới dạng “tín dụng đen” hoặc với vai trò trung gian, huy động vốn, gây rủi ro rất lớn cho cả người cho vay và đi vay, dẫn đến tình trạng vỡ nợ, hụi, họ xảy ra ở nhiều địa phương.

Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật về các hoạt động tiền tệ, tín dụng chính thức như cho vay dân sự, về cảnh giác với phương thức, thủ đoạn hoạt động và hậu quả tác hại, mức độ nguy hiểm của “tín dụng đen”...thời gian gần đây mới được tiến hành thường xuyên, liên tục nên cần có thời gian để “ngấm” sâu trong ý thức người dân và cộng đồng.

Mặt khác, quy định pháp luật về xử lý tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến các hoạt động ngân hàng không chính thức còn vướng mắc, khó khăn trong việc áp dụng chế tài xử phạt. Hệ thống các văn bản pháp luật trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật, trong đó có lĩnh vực ngân hàng vẫn đang tiếp tục được hoàn thiện.

Đại dịch Covid-19 đã tác động đến các lĩnh vực của đời sống xã hội, làm gia tăng các nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội phạm và vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng. Các nguồn lực cho công tác phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

PV: Ông đánh giá thế nào về vai trò của ngành Ngân hàng trong phòng, chống và giảm thiểu các hoạt động ngân hàng không chính thức, thưa ông?

TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Thực hiện vai trò là cơ quan phối hợp trong công tác phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm và vi phạm pháp luật có liên quan đến hoạt động ngân hàng, NHNN - Cơ quan quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng - đã ban hanh Kế hoạch hành động và chủ động triển khai các giải pháp nhằm tăng cường khả năng tiếp cận tín dụng chính thức; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp khi vay vốn tổ chức tín dụng, qua đó góp phần hạn chế, đẩy lùi “tín dụng đen”. Hoàn thiện khung khổ pháp lý về hoạt động cho vay, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, phát triển các dịch vụ trực tuyến.

Điều hành tín dụng gắn với nâng cao chất lượng tín dụng, phù hợp với khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu vốn cho doanh nghiệp và người dân. Chỉ đạo các tổ chức tín dụng thực hiện các giải pháp tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng trong tiếp cận vốn tín dụng; triển khai mạnh mẽ, sâu rộng chương trình kết nối ngân hàng - doanh nghiệp nhằm tháo gỡ kịp thời các khó khăn, vướng mắc trong tiếp cận nguồn vổn tín dụng ngân hàng; đa dạng sản phẩm dịch vụ ngân hàng, đơn giản hóa thủ tục cho vay, niêm yết công khai, minh bạch các thủ tục, quy trình vay vốn; nâng cao hiệu quả thẩm định và đánh giá mức độ tín nhiệm khách hàng để tăng cường cho vay không có bảo đảm bằng tài sản;...

Đối với các đối tượng chính sách, người nghèo, người không có tài sản bảo đảm, người lao động có thu nhập thấp, Ngân hàng Chính sách xã hội triển khai nhiều chương trình tín dụng chính sách để đáp ứng nhu cầu vốn sản xuất kinh doanh, tiêu dùng chính đáng với lãi suất ưu đãi và không cần tài sản bảo đảm. Người nghèo, người không có tài sản bảo đảm, người lao động thu nhập thấp, không thể chứng minh được tài sản bảo đảm còn có thể tiếp cận các khoản vay của công ty tài chính tiêu dùng (Công ty tài chính cho vay đối với khách hàng chưa hoặc khó tiếp cận được dịch vụ ngân hàng, lịch sử tín dụng hạn chế, mức thu nhập trung bình hoặc thấp, kém ổn định, không có tài sản bảo đảm có nhu cầu vay món nhỏ, thời gian ngắn, mục đích vay phục vụ nhu cầu đời sống), tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân. Theo NHNN, đến 31/3/2022 các tổ chức tài chính vi mô cho vay khách hàng tài chính vi mô chiếm 94,5% tổng dư nợ, các khoản cho vay này đều không yêu cầu tài sản bảo đảm, các thủ tục, chính sách cho vay của tổ chức tài chính vi mô đã được thiết kế phù hợp với đặc thù của nhóm đối tượng này.

NHNN cũng đang đề xuất với Chính phủ để trình Quốc hội sửa Luật Bảo hiểm tiền gửi nhằm bảo đảm an sinh tốt hơn cho người gửi tiền, từ đó góp phần ổn định an ninh trật tự xã hội. Nếu có một chính sách BHTG tốt, hoàn thiện, đáp ứng được nguyện vọng của người dân sẽ góp phần thúc đẩy người dân tham gia các hoạt động ngân hàng chính thức, cụ thể là gửi tiền ở những tổ chức nhận tiền gửi có Nhà nước bảo hiểm tiền gửi để được pháp luật bảo vệ.

Thời gian gần đây, NHNN, Bảo hiểm tiền gửi Viêt Nam cũng tăng cường hoạt động truyền thông về cơ chế, chính sách cho vay, dịch vụ ngân hàng, BHTG…đến đông đảo người dân; cảnh báo các hệ lụy để người dân phòng, tránh “tín dụng đen”; xây dựng các chương trình truyền hình về giáo dục tài chính giúp người dân có đầy đủ kiến thức cần thiết, dễ dàng tiếp cận các dịch vụ tài chính ngân hàng chính thức.

Tôi được biết, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam còn có Cẩm nang về bảo hiểm tiền gửi cho người gửi tiền... Những tiện ích đó cần được truyền thông rộng rãi, “đến từng ngõ, gõ từng nhà” để người dân dễ dàng tiếp cận, tìm hiểu.

PV: Ông có gợi ý, đề xuất gì để tạo điều kiện, thúc đẩy người dân tham gia hoạt động ngân hàng chính thức, thưa ông?

TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Ngành Ngân hàng tiếp tục rà soát, hoàn thiện các văn bản quy định về hoạt động ngân hàng như huy động, cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng; BHTG; quy định về tín dụng ngành, lĩnh vực nhằm tiếp tục tăng khả năng tiếp cận vốn của người dân, doanh nghiệp. Đặc biệt, sớm đưa việc sửa đổi bổ sung Luật BHTG vào chương trình xây dựng Luật của Quốc hội để tăng cường bảo vệ người gửi tiền, qua đó khuyến khích người dân quan tâm, tham gia vào hoạt động tiền gửi chính thức.

Khuyến khích các TCTD phát triển mạng lưới chi nhánh và phòng giao dịch ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa nhằm tăng cường khả năng cung ứng tín dụng, dịch vụ ngân hàng chính thức. Chỉ đạo TCTD tập trung nguồn vốn, đáp ứng kịp thời nhu cầu vay vốn phục vụ sản xuất kinh doanh, phục vụ phát triển nông nghiệp nông thôn, nhu cầu đời sống, tiêu dùng chính đáng của người dân, doanh nghiệp; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, phát triển các dịch vụ cho vay, thanh toán trực tuyến, gắn với cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình, thủ tục vay vốn để tạo điều kiện cho mọi tầng lớp nhân dân dễ dàng tiếp cận nguồn vốn tín dụng chính thức với lãi suất phù hợp.

Đẩy mạnh phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, triển khai giải pháp thúc đẩy tài chính toàn diện, chuyển đổi số ngành Ngân hàng, tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng phát triển các sản phẩm cho vay phục vụ đời sống, tín dụng tiêu dùng an toàn, hiệu quả.

Tăng cường công tác truyền thông về các cơ chế, chính sách tín dụng ngân hàng đến mọi tầng lớp nhân dân, giúp người dân, doanh nghiệp hiểu về tín dụng, ngân hàng từ các kênh chính thức, góp phần huy động vốn và chuyển tải vốn tín dụng ngân hàng một cách hiệu quả.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các tổ chức tín dụng, chỉ đạo hệ thống ngân hàng quản lý cán bộ, nhân viên chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật, không tham gia các hoạt động liên quan đến “tín dụng đen”.

Bên cạnh nỗ lực của ngành Ngân hàng, để hạn chế hoạt động “tín dụng đen” cần có sự triển khai quyết liệt, đồng bộ của các Bộ, ngành, các cấp chính quyền địa phương, các tổ chức chính trị - xã hội. Đẩy mạnh công tác phát hiện, xác minh, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm liên quan đến hoạt động “tín dụng đen”. Sớm có giải pháp giải quyết tình trạng các đối tượng sử dụng tin nhắn giả mạo, số thuê bao điện thoại không chính chủ, tạo lập website, ứng dụng điện thoại, tài khoản mạng xã hội không khai báo, đăng ký chính danh để thực hiện hành vi phạm pháp luật nhằm trốn tránh sự điều tra, phát hiện, xử lý của cơ quan chức năng.

Ngành Ngân hàng phối hợp với Bộ Công an triển khai mở rộng cho phép các ngân hàng kết nối khai thác thông tin Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và khai thác thông tin trên thẻ căn cước công dân gắn chíp để phục vụ xác minh chính xác thông tin nhận biết khách hàng, hạn chế hành vi gian lận, mạo danh, làm giả giấy tờ tùy thân khi thực hiện các giao dịch ngân hàng điện tử.

Nghiên cứu, rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các quy định đối với việc ứng dụng các phương tiện thanh toán mới, tiên tiến, bảo đảm chặt chẽ, an toàn; tăng cường kiểm tra, phát hiện kịp thời các hành vi gian lận, không đúng quy định pháp luật về hoạt động thanh toán, trung gian thanh toán, phòng ngừa đối tượng lợi dụng để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật; khắc phục những sơ hở, thiếu sót trong các hoạt động như cho vay, thanh toán, chuyển tiền, nhận tiền... 

PV: Xin cảm ơn ông.

Diệu An (thực hiện)