Tiết kiệm - Sức mạnh nội sinh trong kỷ nguyên số

Tiền gửi dân cư tại các tổ chức tín dụng đạt khoảng 8 triệu tỷ đồng

Số liệu của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho thấy, đến nay, tiền gửi dân cư tại các tổ chức tín dụng đạt khoảng 8 triệu tỷ đồng, tăng gần 13% so với cùng kỳ năm trước. Theo đánh giá của Phó thống đốc NHNN Phạm Thanh Hà, nguồn lực tài chính dồi dào này đã góp phần quan trọng giúp duy trì đà tăng trưởng GDP của Việt Nam ở mức cao và là điểm sáng trong khu vực, đồng thời minh chứng rõ nét cho hiệu quả của phát huy nguồn tiết kiệm trong dân cư như một sức mạnh nội sinh của nền kinh tế.

Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Thanh Hà phát biểu khai mạc tọa đàm.

Theo Phó Thống đốc, trong khi kinh tế thế giới nhiều biến động như hiện nay, cạnh tranh nguồn lực ngày càng gay gắt, nguồn vốn quốc tế thu hẹp, chi phí vốn gia tăng, việc phát huy nội lực, tiết kiệm và sử dụng hiệu quả nguồn lực trong nước càng có ý nghĩa chiến lược hơn bao giờ hết. Cũng vì lẽ đó, tiết kiệm không chỉ là giá trị truyền thống, mà đã trở thành một yêu cầu phát triển, là nền tảng để củng cố sức mạnh tài chính quốc gia, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và tăng sức chống chịu của nền kinh tế.

Trong suốt hơn 7 thập kỷ qua, ngành ngân hàng luôn giữ vai trò huyết mạch của nền kinh tế, là cầu nối chuyển hóa tiết kiệm thành đầu tư, niềm tin thành thịnh vượng. Từ những khoản tiết kiệm nhỏ bé của người dân, ngân hàng đã tạo nên dòng vốn khổng lồ chảy vào sản xuất, kinh doanh, hạ tầng, nông nghiệp, giáo dục, y tế, góp phần giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng.

Suốt nhiều năm qua, NHNN đã điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, hiệu quả, hỗ trợ các tổ chức tín dụng duy trì mặt bằng lãi suất hợp lý, tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp tiếp cận vốn, khơi thông dòng chảy tiết kiệm - đầu tư. Song song với đó, toàn ngành đã đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tiết giảm chi phí hoạt động, tối ưu hóa nguồn lực, tạo thêm dư địa để giảm lãi suất cho vay - một minh chứng sinh động cho tinh thần “tiết kiệm để cùng cộng sinh” của ngành ngân hàng với người dân, cộng đồng doanh nghiệp và nền kinh tế.

Trong thời đại mới, khi các xu hướng tăng trưởng xanh, chuyển đổi số và phát triển bền vững đã và đang lan tỏa mạnh mẽ trên toàn cầu, tinh thần tiết kiệm càng cần được khơi dậy mạnh mẽ hơn, từ nhận thức đến hành động, từ mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp đến từng cơ quan, tổ chức.

Phó Thống đốc Phạm Thanh Hà nhấn mạnh: “Chỉ khi tiết kiệm trở thành thói quen, thành văn hóa ứng xử và là nguyên tắc quản trị, chúng ta mới có thể xây dựng một nền kinh tế tự cường, một xã hội phát triển bền vững, một đất nước thịnh vượng và hạnh phúc”. Đồng thời, Phó Thống đốc cũng đánh giá cao sáng kiến tổ chức Tọa đàm “Tiết kiệm - Sức mạnh nội sinh trong kỷ nguyên số” của Thời báo Ngân hàng. Lãnh đạo NHNN kỳ vọng, diễn đàn này sẽ lan tỏa giá trị của tiết kiệm thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm quốc tế và trong nước về phát triển văn hóa tiết kiệm, khuyến khích tiết kiệm thông minh, bền vững và toàn diện, từ đó đề xuất các giải pháp và chính sách thúc đẩy thói quen tiết kiệm, đầu tư an toàn, tài chính toàn diện gắn với chuyển đổi số và giáo dục tài chính quốc gia.

Tiết kiệm thông minh trong kỷ nguyên số

Bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ khiến cho tiết kiệm không chỉ là tích lũy tài chính, mà còn là cách thức sử dụng hiệu quả nguồn lực để đổi mới, để đầu tư cho tương lai.

Phó Thống đốc Phạm Thanh Hà nhấn mạnh, chuyển đổi số đang mở ra một hình thái tiết kiệm mới, đó là tiết kiệm thông minh. Hiện nay, hơn 95% giao dịch của người dân được thực hiện qua kênh số, thanh toán không dùng tiền mặt tăng bình quân hơn 45%/năm, giúp tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng chi phí xã hội mỗi năm. Các sản phẩm tiết kiệm trực tuyến, tiết kiệm linh hoạt ra đời không chỉ giúp người dân gửi tiền thuận tiện, an toàn, mà còn giúp ngân hàng tăng tỷ lệ tiền gửi không kỳ hạn (CASA), giảm chi phí vốn và tạo điều kiện giảm lãi suất cho vay, hỗ trợ doanh nghiệp và nền kinh tế.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Chu Khánh Lân phát biểu tại tọa đàm

Ở góc nhìn rộng hơn, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Chu Khánh Lân cũng cho rằng: Ứng dụng khoa học công nghệ không chỉ mở rộng khả năng tiếp cận tài chính, mà còn là cầu nối giúp mọi người dân tham gia vào dòng chảy phát triển kinh tế, xã hội một cách công bằng và bền vững. Điều đó cho thấy, tiết kiệm trong thời đại mới không chỉ là hành vi tích lũy, mà là sự đổi mới về nhận thức và cách thức sử dụng nguồn lực, giúp tạo ra giá trị gia tăng, giảm lãng phí và nâng cao năng suất xã hội.

Trưởng điều phối khu vực châu Á, Quỹ Hợp tác quốc tế các Ngân hàng Tiết kiệm Đức (DSIK) - ông Christian Grajek chia sẻ ý kiến tại tọa đàm. Ảnh: BTC

“Để khuyến khích và mở rộng văn hóa tiết kiệm bền vững, chúng ta cần chuyển từ những chiến dịch ngắn hạn sang mục tiêu dài hạn, biến tiết kiệm thành một thói quen trong đời sống hàng ngày. Sự thay đổi hành vi bền vững sẽ đạt hiệu quả nhất nếu được bắt đầu từ sớm, ngay trong thời thơ ấu và tuổi thanh thiếu niên” - Trưởng điều phối khu vực châu Á, Quỹ Hợp tác quốc tế các Ngân hàng Tiết kiệm Đức (DSIK) Christian Grajek chia sẻ ý kiến tại tọa đàm. Đồng thời, ông Christian Grajek cũng nhấn mạnh giáo dục tài chính sớm là nền tảng hình thành thói quen tiết kiệm bền vững.

Cũng theo ông Christian Grajek, để xây dựng một hệ sinh thái tài chính bền vững, Chính phủ, ngành tài chính và các tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ. Nhà nước cần tạo khung chính sách ổn định, bảo vệ người gửi tiền và khuyến khích các mô hình ngân hàng phục vụ cộng đồng; trong khi các ngân hàng, nhất là ngân hàng tiết kiệm và tài chính vi mô, cần sử dụng giáo dục tài chính như công cụ thu hút, giữ chân khách hàng và tăng cường niềm tin thông qua tư vấn toàn diện và bảo vệ người tiêu dùng…

Bà Phạm Thị Thùy Linh - Tổng Giám đốc Tổ chức Tài chính vi mô Tình Thương (TYM) khẳng định, tiết kiệm đóng vai trò quan trọng trong ổn định tài chính hộ gia đình, đặc biệt đối với phụ nữ và nhóm yếu thế. Theo bà, tiết kiệm là biện pháp phòng ngừa hữu hiệu nhất trước các cú sốc tài chính. Tiết kiệm còn tạo cơ hội để hộ gia đình tiếp cận đầu tư nhỏ, cải thiện chất lượng cuộc sống và từng bước thoát nghèo bền vững.

Từ thói quen hộ gia đình đến sức mạnh nội sinh của quốc gia

Điều phối phiên thảo luận tại Tọa đàm, TS. Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Việt Nam - đã đặt ra nhiều câu hỏi với các khách mời liên quan đến văn hóa tiết kiệm, tác động của số hóa, chính sách tài chính toàn diện, cách thức để lan tỏa hơn nữa “thói quen” tiết kiệm trong cộng đồng…

TS. Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Việt Nam phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: BTC

Trả lời câu hỏi về vai trò của phụ nữ trong hình thành thói quen tiết kiệm và lan tỏa hành vi tài chính hợp lý trong cộng đồng, bà Phạm Thị Thùy Linh - Tổng Giám đốc TYM nhấn mạnh rằng, 100% khách hàng của TYM là phụ nữ nghèo, thu nhập thấp, và chính họ cũng là những người khởi xướng, duy trì kỷ luật tiết kiệm trong gia đình. Thực tiễn tiếp cận hàng trăm nghìn phụ nữ ở nông thôn, miền núi đến khu vực đô thị cho thấy họ lập kế hoạch chi tiêu, cân đối nhu cầu trước mắt, tương lai, lo toan cho con cái, đối phó rủi ro, đồng thời vận động chồng con cùng tham gia tiết kiệm định kỳ. Nhiều phụ nữ mơ ước chỉ một sổ tiết kiệm vài triệu đồng cũng có thể giúp chủ động hơn trước bất trắc khi về già. Họ tuân thủ nghiêm kỷ luật gửi nhỏ - đều - lâu dài; mỗi tuần vài nghìn đồng vẫn đủ tạo nên động lực nội sinh của cộng đồng.

Theo bà Phạm Thị Thùy Linh, hình ảnh hàng trăm phụ nữ tập trung tại nhà văn hóa, gửi từ 30.000 - 100.000 đồng mỗi tuần, mỗi tháng trong nhiều năm là minh chứng cho sức mạnh tiết kiệm vi mô. Đây cũng là một trong những nguyên nhân giúp tỉ lệ hoàn trả vốn của TYM duy trì trên 99,99% ngay cả trong giai đoạn Covid-19.

Kết quả hơn 30 năm hoạt động cho thấy mô hình đã hình thành thói quen tiết kiệm định kỳ; gần 500.000 lượt khách hàng được tập huấn giáo dục tài chính; gần 150.000 phụ nữ thoát nghèo bền vững; khoảng 8.000 chị em đã vươn lên trở thành những doanh nhân vi mô, đạt được các giải thưởng doanh nhân vi mô trong nước và quốc tế…Điều này khẳng định, khi được tiếp cận dịch vụ tài chính phù hợp, phụ nữ có cơ hội thay đổi cuộc sống, đóng góp thiết thực vào mục tiêu giảm nghèo bền vững.

Theo PGS. TS. Chu Khánh Lân, trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, nhóm người dân phổ thông dễ dàng thích ứng với kênh giao dịch di động; điều họ cần là an toàn và bảo mật. Ngược lại, nhóm yếu thế đối mặt rào cản về nhận thức tài chính, kỹ năng số, rủi ro an ninh mạng và dữ liệu cá nhân. Ví dụ khi thực hiện giao dịch trên điện thoại, người dùng phải qua nhiều bước xác thực, xác nhận để bảo vệ. Chính vì vậy, cần tập trung chính sách để loại bỏ những rào cản, những điểm yếu cho đối tượng yếu thế.

Về trách nhiệm của các bên, PGS. TS. Chu Khánh Lân cho rằng, các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tài chính cần được khuyến khích để thiết kế ra những sản phẩm hiện đại, hấp dẫn, linh hoạt, nâng cao trải nghiệm người dùng. Quan trọng hơn, họ phải tuân thủ những quy định, tiêu chuẩn tối thiểu về an toàn và bảo mật (Nhà nước cần quy định mức tối thiểu này).

Với người dân, ngoài việc tiếp cận thông tin, nâng cao hiểu biết, điều cần thiết là phải hướng dẫn và hỗ trợ họ về kỹ năng số qua nhiều cách khác nhau.

Với cơ quan quản lý nhà nước, cần hoàn thiện khung khổ pháp lý theo xu hướng chuyển đổi số, ví dụ như việc đang dự thảo thông tư về an toàn, bảo mật, cung cấp dịch vụ trực tuyến. Việc này luôn luôn thay đổi để theo kịp sự phát triển.

Mục tiêu cuối cùng là làm sao để người tiêu dùng, những đối tượng yếu thế, không còn khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ số. Khi họ đã tiếp cận được, với khả năng tự học, họ sẽ tự thay đổi và sử dụng tốt các công cụ này.

Tuy nhiên, chính sách tài chính toàn diện không thể chỉ triển khai riêng cho mỗi ngành Ngân hàng hay mỗi tổ chức tín dụng mà đòi hỏi sự phối hợp của rất nhiều cơ quan, ban ngành (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Công an...). Ví dụ, Luật Bảo vệ dữ liệu người tiêu dùng năm 2023 đặt ra nhiều yêu cầu đối với ngành Ngân hàng về bảo mật dữ liệu khách hàng. Sự chung tay này sẽ giúp thúc đẩy tài chính toàn diện số, cộng với bảo mật dữ liệu người tiêu dùng, sẽ là đòn bẩy thành công và hiệu quả.

PGS. TS. Lê Thanh Tâm - Viện Ngân hàng - Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân phát biểu tại Tọa đàm

PGS. TS. Lê Thanh Tâm - Viện Ngân hàng - Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, văn hóa tiết kiệm không phải “thắt lưng buộc bụng” mà là tiêu dùng có chọn lọc, ưu tiên mục tiêu dài hạn thay vì chi tiêu ngắn hạn. Tiết kiệm cần trở thành “hạ tầng mềm” gắn với hạ tầng tài chính quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số giúp minh bạch, lan toả thói quen tài chính lành mạnh. Các tổ chức tài chính vi mô thành công trong hình thành thói quen tiết kiệm hằng ngày, hằng tuần, dù số tiền rất nhỏ - đây là nền tảng quan trọng của văn hoá tài chính cộng đồng. Do đó, giáo dục tài chính cần tiếp tục đưa kỹ năng quản lý chi tiêu, tiết kiệm, tránh tín dụng đen vào chương trình học; xây dựng tiêu chí tiết kiệm trong hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ; phát huy minh bạch lãi suất, phí để bảo vệ người vay.

Bế mạc Tọa đàm, bà Nguyễn Thị Thanh Bình - Phó Tổng Biên tập Thời báo Ngân hàng nhấn mạnh, trong kỷ nguyên số, tiết kiệm không chỉ đảm bảo an toàn tài chính cho mỗi cá nhân, mà còn nuôi dưỡng sức mạnh nội sinh của nền kinh tế, giúp đất nước vững vàng trước biến động toàn cầu.

Để làm được điều đó, cần sự đồng hành của ba trụ cột: Chính sách - định hướng đúng đắn từ Chính phủ và NHNN, tạo khung pháp lý và cơ chế khuyến khích tiết kiệm; ngân hàng và tổ chức tài chính - đổi mới sáng tạo, phát triển sản phẩm tiết kiệm số, tiết kiệm xanh, thân thiện với người dùng; người dân - thay đổi tư duy và hành vi tài chính, coi tiết kiệm là hành động văn minh, là đầu tư cho tương lai của chính mình và của đất nước.

BN